I |
3.LEXIKOA:3.1.ATZIZKIAK
3.1.1.IZEN ERATORRIAK
-ADA/-KADA
Atzizki honek adiera bi dauzka; bata, kolpea adierazteko, eta bestea, kopurua edo neurria adierazteko.
Kolpea adierazteko:
akulekada arrikeda biorkada bultzikeda dardakada goraskada laprastada ostikeda saplada tarratada taupeda trumonada txiplistada unekada urrumeda
Kopurua edo neurria adierazteko:
otzarada otzarakada aurkada
-ALDE
atzalde barrukalde bekalde elixalde goixalde itxasalde
-ALDI
egosaldi egotaldi eurialdi
-ARA/-ERA
erkera ogara susera
-ARI/-LARI
Egilea adierazteko: bertsolari dendari errementari erremesalari errotari soñulari fumalari jotalari jantzari
Materia, edukina adierazteko: baskari afari edari
-DUN/-TUN
egurdun erdaldun euskeldun ikesdun ogidun yakitxun yatun yostun
-EN
gangallen garrangillen palatillen urdillen
-ERA/-KERA
esaera lotukera sartukera siñeskera urtekera yayokera
-ERI/-KERI
barrabankeri gangarkeri gasteri gureri iñusentekeri miskinkeri okerkeri ispinkeri saskilleri sorginkeri txibiskeri
-ERU
karabiñeru karboneru karreteru kaseru kinkilleru kiskilleru panaderu peskateru siketeru taberneru -ETA
berbeta lapurreta olgeta
-GARRI
altzagarri aspigarri
-GEI
begei -GINTZA
bidegintze
-GIÑ
beargin sorgin
-IÑO
donasiño emigrasiño esplikasiño fregasiño konbertzasiño konparasiño maldisiño obligasiño operasiño okasiño orasiño tentziño
-KI
txarriki
-KILLE
yoskille
-KIN
eraskiñ erdikiñ ondakiñ
-KUNE
berbakune esakune
-KUNTZE
erakuntze larrikuntze asarrakuntze
-LA
anderola txoriabola
-NE (toponimian)
abadene kurene alontzone -ORE
afiladore enterradore pastore
-PE
egope elispe errape eskillerape labape lurpe okospe sankape
-PIDE
esupide
-RENGO
atzerengo kanporengp
-TASUN
aguntasun argitxasun damutasun garrastasun gogortasun illuntasun osasun
-TE
gerrate sikete
-TEGI
artegi auntegi erletegi goitxegi lastegi lastotegi
-TI/-DI
aresti artedi/artadi gastañadi malladi masti sagasti yungudi urresti
-TOKI
ollotoki orrostoki txarritoki umetoki
-TURI
yakitxuri -TXO
eltxo
-TZA
artotza basatza bixitze eriotza illuntza lupetza
-TZALLE
imintzaille artutzaille konpontzaille
-UNE
baltzune erdiune irigiune sabalune searrune utzune
3.1.2. ADJETIBO ERATORRIAK
-BAKO
andanabako bixarbako ganorabako grasibako lotzabako sulobako sustentzibako trentinbako
-BERA
ospera
-TO
txarrito
-DO/-STO
gosesto kakasto koipesto sapasto saskeldo ugerdo
-GARRI
antojagarri baragarri
-OR
lotxor loyor askor
-TI
bildurti eskerti eskoati gusurti loti mokoti moskorti negarti txixeti
-TZU
aldatzatzu areatzu edoitzi indertzu ixartzu ixurtzu mamitzu
-SALE
edarisale andrasale gixonsale
-SKO
argixerisko arrisko burnisko egurresko olasko
-INGO
baltzingo gorringo suring
-KILLO
astokillo mostokillo
-ISKE
bellegiske gorriske suriske
-SULO
amasulo aitxesulo etzesulo -(K)ONA
amakona andraskona fardelona gallardona kafrangona saskelona txarriskona
3.1.3. ADITZONDO ERATORRIAK
-DO/-TO
politxo ondo txarto ederto
-KA
aginke apurke arrikedaka banaka barreka bilinbolaka beltaka kukuke ostuke sarataka sokorruke taupedaka
-(R)IK
alperrik bakarrik beterik bixirik gaixorik ordiñik ixilik posik sabalik sutunik utzik
-RO
astiro geldiro lusero
Orain arte ikusi ditugun atzizkien fonologia erregela batzuri begira, badirudi eze, Sopelako euskararen lexikoiaren egituraz, zerozer esan dezakegula. Datuetan ikusten izan dugun legez, atzizki batzuk bokalen harmonizazio erregela onartzen dute eta beste batzuk ez. Bestalde, atzizki batzukaz palatalizazio erregelak betetzen dira eta beste batzukaz ez. Kontutan hartzen badugu erregela biok ez direna berba desberdin biren artean, hots, klitizazio barik ez direla betetzen esan dezakegu; hauetariko atzizki batzuk berba autonomoak balira legez funtzionatzen dute. Jarraian erregela bion aplikazioaren arabera atzizkien sailkapena egiten ahaleginduko gara; alde batetik, atzizki eratortzaileak eta bestetik deklinabide eta menperagailutzat erabiltzen direnak ikusten ditugula. Erregelak honelaxe formula ditzakegu:
Harmonizazio erregela (±H):
a--->e/ i,u (C )______
Palatalizazio erregela (±P):
t--->c/ i_____
Kontutan hartzen badugu -TASUN atzizkiaren kasuan palatalizazioa gertatzen dena baina harmonizazioa ez; esate baterako "argitxasune"; erregelen ordena honela gertatzen dela esan dezakegu:
argi-tasun-a Afijazioa argi-tasuna Harmonia argi-tasune Afijazioa argitasune Palatalizazioa argitxasune
Beronek esan gurako leuke lehen estratu batean harmonia onartzen duten atzizkiak dauzkagula; bigarrenean, palatalizazioa onartzen dutenak eta azkenik ez bat ez beste onartzen ez dutenak.
1. + Harmonia
Eratortzaileak:
-TZA: bixitze -KA: aginke, sokorruke, e.a. -KADA:bultzikeda, ostikeda, e.a.
+ H, + P
-NA: biñe, hirune
Deklinabidekoak:
-A, -AK: lagune, mutille, lagunek, mutillek -AS, -KAS: idies, idikes, katues, katukes -TZAT: idintzet, katuntzet, iditzet, katutzet -RA: mendire, errire, talleture -RAKO: mendireko, errireko -LA: dosule, dule, e.a. +H, +P
-TA: intxe, eraintxe, lotute, e.a. -TA (deklinabidearen pluralizatzailea): erritxen, menditxera, e.a. -TAN: gitxitxen
2. + Palatalizazioa:
Eratortzaileak:
-TO: politxo -TUN: yakitxun -TEGI: goitxegi
+P, -H
-TASUN: argitxasun
Deklinabidekoak
-TI: erritxi, menditxi
3. -Harmonizazioa, -Palatalizazioa
Eratortzaileak:
-SALE: edarisale -BAKO: grasibako -LARI: soñulari -TZALLE: imintzalle -ALDI: eurialdi -ALDE: barrukalde -TOKI: txarritoki -GARREN: bigarren -(T)AR: urdulistar, laukistar
Deklinabidekoak:
-AITXIK: idiaitxik, katuaitxik -ANA: idiana, katuana -RANTZA: errirantza, talleturantza -RAÑO: erriraño, talleturaño |