3.LEXIKOA:

3.1.ATZIZKIAK

3.1.1.IZEN ERATORRIAK

-ADA/-KADA

Atzizki honek adiera bi dauzka; bata, kolpea adierazteko, eta bestea, kopurua edo neurria adierazteko.

Kolpea adierazteko:

akulekada arrikeda biorkada

bultzikeda dardakada goraskada

laprastada ostikeda saplada

tarratada taupeda trumonada

txiplistada unekada urrumeda

Kopurua edo neurria adierazteko:

otzarada otzarakada aurkada

-ALDE

atzalde barrukalde bekalde

elixalde goixalde itxasalde

-ALDI

egosaldi egotaldi eurialdi

-ARA/-ERA

erkera ogara susera

-ARI/-LARI

Egilea adierazteko:

bertsolari dendari errementari

erremesalari errotari soñulari

fumalari jotalari jantzari

Materia, edukina adierazteko:

baskari afari edari

-DUN/-TUN

egurdun erdaldun euskeldun

ikesdun ogidun yakitxun

yatun yostun

-EN

gangallen garrangillen palatillen urdillen

-ERA/-KERA

esaera lotukera sartukera

siñeskera urtekera yayokera

-ERI/-KERI

barrabankeri gangarkeri gasteri

gureri iñusentekeri miskinkeri

okerkeri ispinkeri saskilleri

sorginkeri txibiskeri

-ERU

karabiñeru karboneru karreteru

kaseru kinkilleru kiskilleru

panaderu peskateru siketeru taberneru

-ETA

berbeta lapurreta olgeta

-GARRI

altzagarri aspigarri

-GEI

begei

-GINTZA

bidegintze

-GIÑ

beargin sorgin

-IÑO

donasiño emigrasiño esplikasiño

fregasiño konbertzasiño konparasiño

maldisiño obligasiño operasiño

okasiño orasiño tentziño

-KI

txarriki

-KILLE

yoskille

-KIN

eraskiñ erdikiñ ondakiñ

-KUNE

berbakune esakune

-KUNTZE

erakuntze larrikuntze asarrakuntze

-LA

anderola txoriabola

-NE (toponimian)

abadene kurene alontzone

-ORE

afiladore enterradore pastore

-PE

egope elispe errape eskillerape

labape lurpe okospe sankape

-PIDE

esupide

-RENGO

atzerengo kanporengp

-TASUN

aguntasun argitxasun damutasun

garrastasun gogortasun illuntasun osasun

-TE

gerrate sikete

-TEGI

artegi auntegi erletegi

goitxegi lastegi lastotegi

-TI/-DI

aresti artedi/artadi gastañadi malladi

masti sagasti yungudi urresti

-TOKI

ollotoki orrostoki txarritoki umetoki

-TURI

yakitxuri

-TXO

eltxo

-TZA

artotza basatza bixitze

eriotza illuntza lupetza

-TZALLE

imintzaille artutzaille konpontzaille

-UNE

baltzune erdiune irigiune

sabalune searrune utzune

3.1.2. ADJETIBO ERATORRIAK

-BAKO

andanabako bixarbako ganorabako grasibako

lotzabako sulobako sustentzibako trentinbako

-BERA

ospera

-TO

txarrito

-DO/-STO

gosesto kakasto koipesto

sapasto saskeldo ugerdo

-GARRI

antojagarri baragarri

-OR

lotxor loyor askor

-TI

bildurti eskerti eskoati

gusurti loti mokoti

moskorti negarti txixeti

-TZU

aldatzatzu areatzu edoitzi

indertzu ixartzu ixurtzu mamitzu

-SALE

edarisale andrasale gixonsale

-SKO

argixerisko arrisko burnisko

egurresko olasko

-INGO

baltzingo gorringo suring

-KILLO

astokillo mostokillo

-ISKE

bellegiske gorriske suriske

-SULO

amasulo aitxesulo etzesulo

-(K)ONA

amakona andraskona fardelona gallardona

kafrangona saskelona txarriskona

3.1.3. ADITZONDO ERATORRIAK

-DO/-TO

politxo ondo txarto ederto

-KA

aginke apurke arrikedaka banaka

barreka bilinbolaka beltaka kukuke

ostuke sarataka sokorruke taupedaka

-(R)IK

alperrik bakarrik beterik bixirik

gaixorik ordiñik ixilik posik

sabalik sutunik utzik

-RO

astiro geldiro lusero

Orain arte ikusi ditugun atzizkien fonologia erregela batzuri begira, badirudi eze, Sopelako euskararen lexikoiaren egituraz, zerozer esan dezakegula. Datuetan ikusten izan dugun legez, atzizki batzuk bokalen harmonizazio erregela onartzen dute eta beste batzuk ez. Bestalde, atzizki batzukaz palatalizazio erregelak betetzen dira eta beste batzukaz ez. Kontutan hartzen badugu erregela biok ez direna berba desberdin biren artean, hots, klitizazio barik ez direla betetzen esan dezakegu; hauetariko atzizki batzuk berba autonomoak balira legez funtzionatzen dute. Jarraian erregela bion aplikazioaren arabera atzizkien sailkapena egiten ahaleginduko gara; alde batetik, atzizki eratortzaileak eta bestetik deklinabide eta menperagailutzat erabiltzen direnak ikusten ditugula. Erregelak honelaxe formula ditzakegu:

Harmonizazio erregela (±H):

a--->e/ i,u (C )______

Palatalizazio erregela (±P):

t--->c/ i_____

Kontutan hartzen badugu -TASUN atzizkiaren kasuan palatalizazioa gertatzen dena baina harmonizazioa ez; esate baterako "argitxasune"; erregelen ordena honela gertatzen dela esan dezakegu:

argi-tasun-a

Afijazioa argi-tasuna

Harmonia argi-tasune

Afijazioa argitasune

Palatalizazioa argitxasune

Beronek esan gurako leuke lehen estratu batean harmonia onartzen duten atzizkiak dauzkagula; bigarrenean, palatalizazioa onartzen dutenak eta azkenik ez bat ez beste onartzen ez dutenak.

1. + Harmonia

Eratortzaileak:

-TZA: bixitze

-KA: aginke, sokorruke, e.a.

-KADA:bultzikeda, ostikeda, e.a.

+ H, + P

-NA: biñe, hirune

Deklinabidekoak:

-A, -AK: lagune, mutille, lagunek, mutillek

-AS, -KAS: idies, idikes, katues, katukes

-TZAT: idintzet, katuntzet, iditzet, katutzet

-RA: mendire, errire, talleture

-RAKO: mendireko, errireko

-LA: dosule, dule, e.a.

+H, +P

-TA: intxe, eraintxe, lotute, e.a.

-TA (deklinabidearen pluralizatzailea): erritxen, menditxera, e.a.

-TAN: gitxitxen

2. + Palatalizazioa:

Eratortzaileak:

-TO: politxo

-TUN: yakitxun

-TEGI: goitxegi

+P, -H

-TASUN: argitxasun

Deklinabidekoak

-TI: erritxi, menditxi

3. -Harmonizazioa, -Palatalizazioa

Eratortzaileak:

-SALE: edarisale

-BAKO: grasibako

-LARI: soñulari

-TZALLE: imintzalle

-ALDI: eurialdi

-ALDE: barrukalde

-TOKI: txarritoki

-GARREN: bigarren

-(T)AR: urdulistar, laukistar

Deklinabidekoak:

-AITXIK: idiaitxik, katuaitxik

-ANA: idiana, katuana

-RANTZA: errirantza, talleturantza

-RAÑO: erriraño, talleturaño