| I |
3.LEXIKOA.3.2. LEXIKO OROKORRA I. (A-E) Mesedez, itxaron artxibo osoa kargatu arte. Ostean, aukeratu nahi duzun hizkia
ABADE, abade: abade; "abade asao bixi da", "guk abaderi egi esan dotzu " ABADETZE, abadetze: abadetxe ABANTA: iraun. ABARKA, abarke: abarka. ABARKAMANTA: bernetan praken gainetik ipintzen diren mantarrak. ABARKETA, abarkete: abarketa. ABARKUNTZE: abarkaziri, abarka ezten. ABARO, abaro: abaro; baso zarratu, lohia. ABARO IÑ: abarotu. ABAROTU: abarotu, basoa itxi, lohitu. ABASUSE, abasuse: abazuza, txingorra; orokorrean esaten da. Era berean, "kaskaragar", "arri" eta "txotor" erabiltzen dira. ABE, abea: oloa. ABENDU, abendu: abendu. ABERATZ, aberatza: aberats:"orrek gastaten deu aberatza balitze les" ABI, abi: habi. ABIA: abiatu, hasi, ekin. Fenomeno admosferikoei buruz berba egikeran erabiltzen da. ABIXERI, abixeri: 1. habizari; habian ezartzen den gezurrezko arraultza oiloak egiten bertara joan daitezen. 2. Usteldutako arraultza. ABROSIDU: azpertu; "abrosidute nau itxedoten" ABUELA, abuela: amama. ABUELO,abuelo: aitita; "etor date abuelo " ADABU, adbau: adabu ADAGU, adagu: adabu. ADAR, adarra: adar ADI: begira. ADI EGON: begira, zain egon. ADIKUNE, adikune: begirakuna ADITXU: begiratu; "aditxu in dotzet " ADISKEDETU: adiskidatu ADORE, adore: adore ADU, adu: adur, patu. ADUR, adurre: adur AFALONDO, afalondo: afalondo AFARI, afari: afari; "afari yan estearren yon da" AFARI YAN: afaldu; "ogi espadakarde estu afaririk yaten " AFILADORE, afiladore: zorrotzaile, zorroztaile. AFO, afo: afo, apatz AFOTU: afotu, bigundu eta puztu. AFRONTA: errietan egin AFRONTU, afrontu: afrontu AGAR, agarra: doilara AGARRA: oratu, heldu; "agarra dotzet orreri" AGARRADAN IÑ: borrokatu, elkar jo. AGARTU: agertu. AGE, age: habe, hage AGERTU: agertu; "bason ibil nitxenen agertu san" AGINALDO, aginaldo: agilando AGINDU: agindu; "mesa bat gure dot agindu, eta ia beorrek itxen badeust sera AGINKE IÑ: haginka egin AGIÑ, agiñe: 1. hortz. 2. hagin. Berba hau denak adierazteko erabiltzen da, batez ere, hortzei esateko; beste barietate batzuetan haginak direnak adierazteko egiten dira bereizketak. AGIÑETAKO UR, agiñetako ure: haginetako ur, haginak kauskitu AGIRI: agiri AGO, ago: 1.aho; "paratenas telefonon eta balarriñ imin ber dana agoan euki nendun, belarriñ imin ber dana euki nendun agoan imintxe" 2. erreminten ahoa AGUANTA: 1. jasan. 2. iraun AGUN, agune: agun, apatz AGUNTASUN, aguntasune: aguntasun. AGUR: agur AGURE, agure: agure. AGUSTU, agustu: abuztu. AIDA: idi edo behiei eragiteko; "aida idi" AIDE, aide: ahaide, senide. AIDEARTEKO, aidearteko: ahaidearteko, senide. AIKO:esklamazioa da, hara hor: "aiko iñusente!" AIRE, aire: antza, taiu. AISTA, aiste: ahizta; "sure, arrebek edo aistek, segun nori diñotzesun mutilleri edo neskatori " AITXE, aitxe : aita; "nik aitxeri ogi emon dotzet" AITXE GURE: aita gure AITXEAREN, aitxearena: aitearen AITXEAREN SEMEAREN!: aitearen semearen! AITXEBITXI, aitxebitxi: aitabitxi, aitapuntako. AITXEORDEKO, aitxeordeko: aitaorde, aitaordeko. AITXESULO, aitxesulo: aitazulo. AITXETAMA: gurasoak. AITXITXE, aitxitxe: aitita;"etor ekiden aitxitxe" AITXITXEAMOMAK: aititamamak, aitonamonak. AITXU: aitu, begiratu; "aitxu dotzet " AKABA: amaitu; "au yaten dun arten akabako du" AKABU, akabu: amaiera; "akabuko urtetan kanpon egon da " AKAN, akana: akan, txikia dena. AKAR, akarra: aker. AKORDA: gogoratu; "orreas akordatenas" AKULEKADA, akulekade: akulakada. AKULU, akulu: akulu. ALABA, alabe: alaba; "alabek sagarrak ekar deustes" ALBAÑE: arnasa estu; "albañen iyen gendun aldatza" ALABAORDEKO, alabaordeko: alabaordeko, alabaorde. ALARGUN, alargune: alargun. ALBANDORROTZ, albandorrotza: albandorratz. ALBAÑE, albañe: arnasa estu; "orrek beyek albañe deko" ALBATE, albate: albate. ALBENTA: artegatu, asaldatu; "elayak albentata daus" ALBO, albo: 1. albo, ondo. 2. gorputzaren albo ALBO OL, albo ola: gurdiaren albotan jartzen diren olak. ALDAS BERA: aldatz behera. ALDAS GORA: aldatz gora ALDATZ, aldatza: aldatz ALDATZATZU, aldatzatzu: aldaztsu, aldapatsu. ALDE, alde: alde ALDEA, aldea: baserri. ALDEA ETZE, aldea etze: baserri. ALDEN: aldean; "diru dekot alden" ALDERDI, alderdi: alderdi. ALDESTAYO, aldestayo: oker, itxurabako, baldar; "ori aldestayo bata " ALDI, aldi: aldi; "lengo aldin batek esaeusten, ba entzun deula se don iñaki dau ogei mille peseta illen emoten orreri " ALEGIÑ, alegiñe : ahalegin ALEGIÑE IÑ: ahalegina egin; "ingot alegiñe ariñ akabateko " ALEGRA : poztu; "etorko basintxikese etzera selan alegrako gintxiken " ALFAFA, alfafe: alfalfa. ALKARREGAS TXOTXOLOTUTE: maiteminduta egotea. ALKAR IKUSI ESIN: gainditu ezineko etsaigo; "Marik eta Josek esin deude alkar ikusi" ALKAR YAN: haserrekuntza sakona; "berbetan asten direnen alkar yan ber deudela pentza lei" ALKATE, alkate: alkate; "alkatetzat koxi deude " ALKONDARA, alkondare: alkondara; "yonas dendara, alkondara bat erosteko idean" ALMUDE, almude : buruko. ALMUDE ASAL, almude asala: buruko azala. ALOGEREKO, alogereko: alogereko, soldatapeko. ALPER, alperra: alper ALPERRESI, alperresi: nagia. ALPERRIK: alperrik ALPILLERA, alpillere: garbitzeko erabiltzen den trapu latza. ALTA: 1. altu. 2. txakurraren zeloa. ALTAKURRE, altakurre: muino ALTU, altu: altu; "ori altuegi da " ALTURA, alture: altuera. ALTZ, altza: altz ALTZA: altxatu; "amak ariñ altza neu gaur" ALTZAGARRI, altzagarri: altxagarri ALTZO, altzo: altzo; "ekasu ume altzora" ALLE, alle: zauri txikarra ALLEGA: ailegatu; "orrek allega dire gu yon garen etzeraño" ALLEMU, allemu: alimo, adore; "estekot esetarako allemurik" ALLORBE: trigonella foenumgraecum AMA: ama AMABITXI, amabitxi: amabitxi. AMAKATAKO, amakatako: hamaiketako AMAKONA, amakone: neska bere adinekoen artean handiagoa denean, despektiboa; "aiko amakone, danari yoten!" AMANKOMUN, amankomune: amankomun AMAORDEKO, amaordeko: amaorde, amaordeko. AMARRA: lotu AMARRATZ, amarratza: amarratz AMASA, amase: orea AMASULO, amasulo: amazulo AMATA: amatatu AMENTAL, amentala: amantal AMES, amesa: amets. AMESETAN IÑ: ametsetan egin AMILLOTXA, amillotxe: amilotx AMIOTU: urdindu, urdinak hartu."kajako galletak amiotute daus" AMISTIKU, amistiku: damistiku. AMOMA: amoma AMOSTU: amoztu AMOTZ, amotza: amotz AMU amu: amu AMUMA: amoma ANAJE, anaje: anaia; "onek anajeri yaten emon deutze " ANDABIDE, andabide: gorpua etxetik elizara eroateko bidea. Behin gorpu bat pasaz gero legezko bihurtzen zen. ANDAN: andan ANDANA, andane: itxura, jazkera; "ori dosu andane!" ANDANABAKO, andanabako: itxura txarreko, moldebako; "se andanabako saren!" ANDAN ERON: andan eroan ANDEROLA, anderole: anda eroale ANDI, andi: handi; "ori da daunik andiena" ANDI-ANDI: Umeei esaten zaie paseoan joateko. ANDIKI, andiki: handiki, aberats eta indartsuen inguruan ibili eta antzak dauzkana. ANDILLO, andillo: handikote ANDITXU: 1. (anditxu, iz) handitu. 2.(ad.) handitu ANDRA, andre: 1. andre, emazte. 2. andre; "ori da andrarik sarrena " ANDRAGIXONAK: senaremazteak ANDRASKONA, andraskone: andrazkona ANDRATONA, andratone: andra handia. ANEGA, anege: anega. ANGERU LORA, angeru lore: aingeru lore ANGIRA, angire: aingira ANGULA, angule: angula ANKA, anke: hanka ANKA IÑ: hanka egin ANPOLLA, anpolle: urbatu ANPULU, anpulu: negarra, malko; "aitxu selau negar anpuluk" ANTERE, antere: antza; "aitxen antere deko orrek" ANTOJAGARRI, antojagarri: higuingarri; "kendu seitxes antojagarri ori" ANTOJU, antoju: higuin, antoju; "ikusteas bakarrik antoju emo lei" ANTOJU EMON: antoju eman ANTXOA, antxoa: antxoba ANTZAR, antzarra: antzar AÑA, aña: aina AÑA FRESKA, aña freska: aina freska AÑA SEKA: aina siku AP: hotza adierazteko interjekzioa APAPAN: paseoan joateko umeen berba. APASKADA, apaskade: erremesa; "yorran apaskade iñ eta etorri gerispetara apur beten" APATX, apatxa: apatx APATXE: jezartzeko agintea, umeen berba APATXE IÑ: jezarri, umeen berba APATZ, apatza: apatz APEA, apea: apea APO, apo : txerri arra, kumak egiteko; "txarri arrari apo esaten dako, emeri arkele " APRILL aprille: apiril APUR, apurre: apur; "itxedon apur beten" APURKE APURKE: apurka apurka APURTU, apurtu: apurtu; "apurtu barik eron " AR, arra: 1. har; "sagarrak arra deko" 2. ar ARA!: hara! ARAGI, aragi: 1. haragi. 2. okela; "yan deude aragi lar" ARANDELA, arandele: suete ekonomikoaren gainean egoten direnak. ARAÑA, arañe: aramu ARAÑEGUN: harenegun ARATENES: aratinik ARATXUR, aratxurre: aitzur normala baino astunagoa dena. ARBI, arbi: harbi ARBIGARA: habigara ARBINDU: ito ARBIÑ, arbiñe: arbin ARBOLA, arbole: arbola ARDAU, ardau: ardao; "se urtetako da ori ardau?" ARDI, ardi:1. ardi"ori dau a, ardi gobernaten a, Ameriketan" 2. arkakuxo, ardi ARDI NARRU, ardi narru: ardi larru. ARDILLA, ardille: katagorri ARDURE, ardure: ardura; "estau orrekas ardure lagunetire " ARDURE ARTU: ardura hartu ARDURE IXEN: ardura izan; "esteuste ardurerik " ARE, are: are, golde; "makiñen osten gero pasaten dosu ba sera, arek eta gero osto " AREA, area: area ARE ARRI, are arri: area harri. AREATU: areatu AREATZU, areatzu: areatsu. AREN: arean, apur bat AREÑEUN: harenegun AREÑEUN ATZETI: harenegun atzetik ARESTI, aresti: harizti ARETX, aretxa: haritz ARGAL, argala: argal; "ori esta aiñ argala " ARGALDU: argaldu; "kilo bi argaldu nas" ARGAN, argana: hargain ARGI, argi:1. (iz) argi. 2. (adj) argi ARGIMUTILL, argimutille: kriselu ARGIÑ, argiñe: hargin ARGITXASUN, argitxasune: argitasun ARGIXERI, argixeri: argizari ARGIXERISKO, argixerisko: umeen adjetiboa ARIMA, arime: arima ARIMENAK : arimenak ARIÑ 1. arin.2. ariñe: arin.3. laster; "arin badator ikuskot " ARITXO, aritxo: ahari ARKA, arke: arka ARKADA, arkade:hobietako arka. ARKASTE, arkaste: arkazte ARKELA, arkele: txerri eme; "txarri arrari apo esaten dako,emeri arkele" ARKOIRIX, arkoirixe: uztarku ARKU, arku:1.arko 2. makera, txerrieme umak egiteko. ARKUMA, arkume: arkume ARMOSU, armosu: gosari ARMOSU YAN: gosaldu ARMUSU, armusu: gosari ARMUSU YAN: gosaldu AROTZ, arotza: arotz ARRA, arre: aharra; "gure mutillek arra bat ataraten dotzo suenari" ARRABA, arrabe: arreba; "ori arrabe lau da " ARRAIÑ, arrañe: arrain ARRAKADA, arrakade: arrakada, belarritako ARRAMA, arrame: adar ARRAN, arrana: arran ARRANKE, arranke: kemen ARRANO, arrano: arrano ARRANTXA: atondu; "arrantxaixu kuartu" ARRANTZO, arrantzo: astoaren arrantza ARRAPADA, arrapade: uste lizunaz egiten den ikutua. ARRASTEGI, arrastegi: arratsalde; "gurau dot goixen eta es arrastegiñ" ARRASTEGI ERDI, arrastegi erdi: arratsalde erdi ARRASTION : arratsalde on ARRATE, arrate: harrate, harrizko ate. ARRATZALDE, arratzalde: arratsalde. ARRATOI, arratoi: arratoi ARRAUSI, arrausi: aharrausi ARRAUSI IÑ: aharrausi egin ARRE: asto eta zaldiei aurrera egiteko esaten zaie. ARREBA, arrebe: arreba; "sure, arrebek edo aistek, segun nori diñotzesun mutilleri edo neskatori" ARREGLA: konpondu; "ori esateas estosu eser bere arreglaten" ARREO, arreo: arreo ARRESKERO: harrez gero ARRETXA, arretxe: zuzen txairo ARRETXO, arretxo: zuzen, txairo; "larogei urteas eta arretxoarretxo dau" ARRETXIKOTAN: arretxikotan, arreputxin ARRI, arri: 1. harri."eun kiloko arri ekar deude" 2. sukaltarri. 3. txingor handia. ARRIBOLA, arribole: urak erabilita biribildutako harria. ARRIKEDA, arrikede: harrikada ARRIKEDAKA: harrikadaka ARRIKO IÑ: harrikoa egin ARRI KOSKOR, arri koskorra: harri kozkor ARRILOSA, arrilose: harlauza ARRIMA: ondoratu ARRISKO, arrisko: harrizko ARRO, arro: harro ARROBA, arrobe: arroa, 12 kilo eta erdi ARROS, arrosa: arroza; "nik ekarriko arrosik suok giau estosue yango " ARROTU: harrotu ARROTZA, arrotze: arraultza ARROTZA GORRINGO, arrotza gorringo: arraultza gorringo ARRUTZE, arrutze: arraultza ARTABURU, artaburu: artaburu ARTADI, artadi: artadi ARTAGARANDU: artoa garandu ARTAGARO, artagaro: artagarau ARTAPIKA, artapike: artapika. ARTASURITXE, artasuritxe: artazuritze ARTATXORI, artatxori: artatxori, kurloi ARTAYORRA, artayorre: arta jorra ARTE, arte: 1. arte (Bot.): arte 2 arte, bitarte ARTEDI, artedi: artadi ARTEGA: urduri; "nonor dator aurki txakurre artega dau te" ARTEGI, artegi: artalde ARTEN: 1. artean. 2. artean, lehen ARTES, artesa: 1.artez:; "bearreti artes yon da etzera".2. zuzen: "gixon artesaurik elitxe topa" ARTESIK: artaziak ARTESTU: zuzendu; "artestuixu ori illede" ARTO, arto: arto ARTOBIXAR, artobixarra: artabizarra ARTO GARAU, arto garau: artagarau ARTO INDABA, arto indabe: arta indaba ARTO LUPU, arto lupu: arto lupu ARTO SOLO, arto solo: arto solo ARTOTZA, artotze: artotza ARTO URUN, arto urune: arto irina; "pentzu, arto urune ta pulpe, eta sayeas ta babe nastata " ARTU: hartu ARTXO, artxo: artxo ARTZA, artze: artza, indabak eta galbaratzeko sumetzazko tresna. ASA, ase: aza ASAL,asala: 1. azal, gainekoa dena; "asalaas an itxi txe pasa ostabere estutu te pitipiñe itxe san" 2. azal.3. arbolen azal 4 ogi azal ASAO: urrun, asago; "abade asao bixi da " ASARO, asaro: 1. euri ziri; "asaro deku, onek on ingotzo artori"; 2. ereiteko eretia; "bagabiltzes arto ereitxen baya asaro txarra deku". ASARRATU: hasarratu; "su emen egongo basintxikes esintxikes asarratuko?" ASATZ, asatza: soloan garia eraiteko edo abarrak elkarren ondoan jarriz egiten ziren banaketak ASAU: urrun, asago ASI: 1. hasi; "asi dot bearra" 2. hazi; "dana yan ber dosu espabere txiker lotuko sara, edo esara asiko" 3. hazi ASKA, aske: aska ASKOR, askorra: bizkor, lerden; "bere edaderako askor dau Anton" ASKORA askore: aizkora ASKORDIÑ, askordiñe: azkordin ASKUNAR, askunarra: azkunar ASKURE, askure: hazkura ASMA: sentitu, asmatu; "txakurrek itxen deu ausi, sarata bat asmaten deudenerako ", ASORRI, asorri: azorri ASPALDI: aspaldi ASPI, aspi: 1. azpi.2. azpi, ganaduarentzat egiten den oherako materiala. ASPIK ATARA: azpiak atera ASPIKO GONA: aspiko gone: azpiko gona ASPILDURA, aspildure: gona edo fraka medela josita. ASPILLURA, aspillure: gona edo fraka mendela josita; "gonen aspillure sueltun darosu" ASPIRA, aspire: azpira; "talo itxen sana? aspire" ASTA, aste: aste ASTAR, astarra: asto arra. ASTE, aste: aste; "emen egon dire lau asten " ASTE AKABU, aste akabu: aste goien ASTEGUN, astegune: astegun ASTEME, asteme: asto eme. ASTI, asti: asti ASTILLA astille: 1. arrakala. 2. ezpala: "astille sartu da " ASTIRO: astiro ASTO, asto: 1. asto 2. Gurdian aldamenaren azpian ardatzari eusteko dagoen zatia.3. Artoa garantzeko erabiltzen zen zulodun kaxa. 4. egurrez egineko armadizoa gainean lan egiteko edo ohol batzuk ipinita mahaia izateko. ASTOKARDU, astokardu: astogardu ASTOKARRERA, astokarrere: asto lasterketa ASTOKILLO, astokillo: astokilo ASTOKO, astoko: astokilo ASTOKOROTZ, astokorotza: astoaren korotza. ASTOKUME, astokume: astakume ASTOTZARA, astotzare: asto otzara ASTRAKA: astraka; "ollok igual astrakan edo orrek egastik bota ixus orti" ASTRAKAN IÑ: astrakan egin ASTU: ahaztu; "orreri astu dako euskeras berba itxe" ASTUDISKON: ahaztu zaizulakoan ASTUL, astule: eztul ASTULE IÑ: eztul egin ASUKERE, asukere: azukera ASUL, asule: urdin; "ori esta berde espadase asule" ASUN, asune: asun ASUNBERDI, asunberdi: litro ASUNBRE, asunbre: litro bi. ASUR, asurre: hezur ASUR IMINTZALLE, asur imintzalle: hezur ipintzaile ATAGIÑO: hainbestekoa; "atagiñoko bero egon se bideko galipota bere urtu i san" ATAJU, ataju: bide zihor ATAMANI, atamani: jende, aldra, despektiboa; "a selau atamani batu dan!" ATARA: atera; "an yayoten da beste erregiñe bat, ta gero ordun sur egon ber da atara ber dake ta sartu beste sera baten beste kaja baten, beste erlauntzen " ATASA, atase: zeregina, ardura; "atase baño estoskue emoten", "esixu olau atasarik artu guaitxik" ATATAN: umeei ibiltzeko eta paseoan joateko esaten zaie. ATE, ate: ate: "ateko giltzek ekar doas " ATERPE, aterpe: aterbe. ATERRI EGON: aterri egon ATERTU: atertu ATON:atoan, berehala. "aton ingo tzut bearra" ATORRA, atorre: atorra ATRAPA: harrapatu ATREBIDU: ausartu; "atrebidu in da kosten " ATX, atxa: haitz ATXAKI, atxaki: aitzakia ATXARRANO, atxarrano: haitz arrano ATXIKO, atxiko: iko mota bat. ATXIÑE: aitzina; "atxiñe esetute ixen saitxut nik su " ATXIÑEKO, atxiñeko: aitzinako ATXUR, atxurre: aitzur ATZ, atza: hats ATZALDE, atzalde: arratsalde ATZAMAR, atzamarra: atzamar; "atzamarra ebai deu ba, bentane arreglaten dabillela " ATZASAL, atzasala: atzazal ATZE: atze: atze ATZEKOS AURRERA: atzekoz aurrera ATZELARI, atzelari: pilotan atzekaldean jokatzen duena. ATZERA: berriz; "etzera etor nintxen atzera " ATZERATU: atzeratu ATZERENGO, atzerengo: atzerengo ATZO: 1. atzo.2. atzo: atso AUE, aue: aube AUKI: euki AUKIÑ: euki AULI, auli: euli AUMENTA: gehitu AUNTEGI, auntegi: errementarien behartoki; "Meltxorren auntegire eron dot beye" AUNTZ, auntze: ahuntz; "il deudes ardi bi, eta auntze ba pere bai " AUNTZE, auntze: ahuntz; "orrek paño auntze bat obeto ok " AUNTZEN BERBA, auntzen berbe: mezu sekretuak elkarri pasatzeko jokoa; "nipik supu mapaipitepe sapaipituput". AUPA: umeei altxatzeko esaten zaie. AURBERA, aurbere: aurbehera AURGORA, aurgore: aurgora AURI, auri: euri AURI IÑ: euri egin; "auritxen dau " AURKADA, aurkade: esku biekaz har daitekeen kopurua; "txalari aurkada bi bota yosus" AURKI: 1. aurki.2. aurki, beharbada AURPEGI, aurpegi: aurpegi AURRE, aurre: aurre AURREKO AGIÑ, aurreko agiñe: hortz AURRERATU: aurreratu AURRIDI, aurridi: idi pare batek ezin duenean beste bat aurrean ipinita laguntzea; "aurridi emon ber geuntzen lupetzati atarateko." AURTEN: aurten AUSI: 1. ahausi; "txakurrek itxen deu ausi, sarata bat asmaten deudenerako " 2. hautsi; "ate ixikeran giltze ausi da, apurtu in da " AUSI IÑ: ahausi egin AUSO, auso: auzo AUSOBEAR, ausobearra: auzolan AUSOKO, ausoko: auzokide; "es, es, igual ausokok edo ixte siren igual ausokok edo lagunen batzuk edo" AUSPES: ahozpez AUSPO, auspo: auspo AUSTU: haustu AUTZ, autze: hauts AUTZOPILL, autzopille: beti sutondoan edo etxean sartuta dagoena. AXE, axe: haize; "ate ixi axe etor esteitxen " AXE IER, axe ierra: haize larri AXE IGER, axe igerra: haize larri AXEK YO: haizeak jo AYE, aye: ahie AYEN, ayena: aihen AYEN ESKER, ayen eskerra: aihen ezker AYOTZ, ayotza: ariotz AYUETAK: zapatak lotzeko zintak AYUNTAMINTXU, ayuntamintxu: udaletxe
BABA, babe: baba; "pentzu, arto urune ta pulpe, eta sayeas ta babe nastata" BABALASTO, babalasto: behar ez diren berbak erabiltzen ohituta dagoena; "orren anaje babalasto bat da" BADAESPADAN: badaezpadan; "koxixu gordosola euri in sedeiñ, badaespadan " BAIÑA, baiñe: leka BAJA: bajatu BAKARRIK: bakarrik; "esteu bakarrik ekarko ogi espadase ardau bere bai " BAKE, bake: bake; "txarto itxekon, itxi baketan " BALABALA: berba lar egiten duena; "beti dabil tabernan balabala" BALDA, balde: arasa. BALDE, balde: balde. BALIO IXEN: balio izan; "orrek esteust balio " BALSAMU, balsamu: golpe bedar. BALTZ, baltza: beltz BALTZIKIÑ, baltzikiñe: baltzingo BALTZINGO, baltzingo: baltzingo BALTZIU, baltziu: dantzan elkarri gerritik oratuta egitea; atxiñe esan baltziurik itxen solten baño" BALTZUNE, baltzune: beltzune BALUSTRE, balustre: balustra, baranda BANAKA: banaka BANANDU: banandu BAÑIKA, bañike: hariak elkarri lotuta manteletan eta egiten den joste mota. BAÑA, bañe: leka BAÑAPALU, bañapalu: bainapalu BARAGARRI, baragarri: ganorabako, barregarri; "baragarri lotu da danen aurren" BARAKILLE, barakille: bare BARANDA, barande: baranda BARAU, barau: barau BARAUSTE, barauste: barau haustea BARDA, barde: barda BARDASKA: bardaske: adar luzea. BARDINDU: berdindu BARDINGO, bardingo: berdingo, ertain BARDIÑ, bardiñe: berdin; "niri bardin deust", "nei seuek yon edo geu etorri bardiñ " BARE, bare: bare BARESARE, baresare: barasare BARIKU, bariku: bariku BARIKIGUREN, barikugurena: aste santuko barikua BARRABAN, barrabana: iraina, barrabas; "barraban ori!" BARRABANKERI, barrabankeri: barrabaskeria BARRABAS, barrabasa: barrabas BARRE, barre: barre BARRE IÑ: barre egin; "barre naye itxen gendun ese pasa ekiun jenero bakotxik" BARREKA: barreka; "itxo barreka in giñen " BARREN, barrena: barren BARRES: berriz BARRI, barri: berri BARRIKETA, barrikete: berriketa BARRU, barru: barru; "kea botakeran barrurantza eskapaten deude aik, erlek, eta ordun aik atara ta sera sartu " BARRUKALDE: barrukalde: barrukalde BART: bart BARTZUN, bartzune: bartzun BASA, base: basa BASA BATISTE: txitxi burduntxi BASABEI, basabeye: basabehi BASABUSTIÑ, basabustiñe: buztin BASAKATU, basakatu: basakatu BASAPISTI, basapisti: basapizti BASATZA, basatze: basatza BASI, basi: saltsa BASIÑA, basiñe: zopak jateko ontzia, platera baino sakonagoa dena. BASITXEN: saltsan, gozatzen; "olau nastetan basitxen dabill ori" BASKARI, baskari: bazkari BASKARI YAN: bazkaldu; "etor danen baskari yaten on gare " BASO, baso : baso, mendi; "ba, lurre, baso askotako esta ona " BASOLLAR, basollarra: basoilar BASTA, baste: basta BASTAR, bastarra: bazter BASU, basu: edalontzi BASURDE, basurde: basurde BATEL, batela: batela BATU: batu BAUTISA: bataiatu, bateotu; "es, oin galdute daus orrek jenerok se, oiñ a, ume pere, estaitx, igual illebete taros bautisa barik, illebetek, bi edo iru oiñ, len es, len a egun bi edo irues erote san elixara esta?" BAUTISO, bautiso: bateo BAXA: bajatu BAYA, baye: bahe BE, bea: behe BEAR, bearra: behar; "asi dot bearra " BEARGIÑ, beargiñe: behargin BEAR IÑ: behar egin BEASTUN, beastune: behaztun BEATZ, beatza: behatz BEATZ PUNTATAN: behatz puntetan BEDAR, bedarra: belar; "guk idiri bedarra emon dotzu " BEDAR FRESKO, bedar fresko: belar fresko BEDARMETA, bedarmete: belar meta BEDAR SIKU, bedar siku: belar siku BEDERATZIURREN: nobena BEGADA, begade: ibar BEGAI, begaya: begai BEGEI, begeye: begai BEGI, begi: 1. begi.2. erreminten zuloa kirtena sartzeko.3. adjetiboen graduatzailea, samar, apur bat: "eskas begi lotu daku lapikoko" BEGIRE EGON: begira egon; "arik eta etorri arten emen nau begire " BEGIRUNE, begirune: begirune; "begirune andi eukitxen geuntzen sarrari" BEGISKONE, begiskone: begizko; "biotzen forme lotxen da ya begiskone osatu in deudenen lotxen da biotzen forme " BEGISKON IÑ: begizko egin BEGITXINDOR, begitxindorra: begitxindor BEI, beye: behi; "beye il da " BEI AR, bei arra: behi antzu BEINGON: behingoan BEIÑ : behin; "beiñ egonitxen sure erriñ " BEIÑONESKERO: dagoeneko BEIÑONESKERON: dagoeneko BEKALDE, bekalde: behekalde BEKEKORRO, bekekorro: bekokor BEKOKI, bekoki: bekoki BEKOKI ILLUN, bekoki illune: hasarrearen aurpegikera BEKOROTZ, bekorotza: bekorotz BEKOSU, bekosue: behekosu BEKOTZE, bekotze: beheko etxe BELAFIRU, belafiru: belak josteko hari gogorra. BELARRI, belarri: belarri; "paratenas telefonon eta balarriñ imin ber dana agoan euki nendun, belarriñ imin ber dana euki nendun agoan imintxe" BELARRONDOKO, belarrondoko: zaplada, zaplasteko; "emongo tzuen belarrondokoas!" BELAUN, belaune: belaun BELAUNBIKO: belauniko BELAUNBURU, belaunburu: belaun buru BELU: belu; "sure lagune beti dator belu" BELUKO MESA, beluko mese: beluko meza. BELUN, belune: belaun BELUNEKO: belauniko; "estotzet emongo beluneko eskatuten badeus peres" BELLEGI, bellegi: beilegi BELLEGISKE, bellegiske: beilegiska, horiska BELLEGITTU: horitu BENAKI, benaki: belaiki BENDEJA, bendeje: bendeja BENDEJAOTZARA, bendejaotzare: bendejak plazara eroateko otzara zapal eta karratu aproposa. BENGANTZA, bengantze: mendeku BENGON: behingoan BENTANA, bentane: leihoa BEÑOLA: behinola BER IXEN: behar izan; "gaur goxen etzera yon ber ixen dot" BERAKATZ, berakatza: berakatz; "berakatzak ekarteko lekun kinpulak ekar deudes" BERANDU: berandu; "berandu nator trena galdu dotelako " BERASKO, berasko: beherazko; "ikok berasko itzela emon dotze" BERATU: beheratu BERBA, berbe: berba BERBA IÑ: berba egin; "orrek itxen dau berba badakillelako modun " BERBAIKUNE, berbaikune: berbakune BERBALDUN, berbaldune: berbaldun BERBETA, berbete: berbeta BERBIKI, berbiki: berbiki BERDATU: berdatu BERDE, berde: berde; "ori esta berde espadase asule" BERDE IBILI: haserre ibili BERDELOI, berdeloi: berdeloi BERDEROI, berderoi: berdeloi BERDIÑ, berdiñe: berdin BERDURA, berdure: barazki BERNA, berne: berna BERNAUTZIK: berna hutsik, kaltzerdi barik; "otza dau ondiño bernautzik yoteko" BERO, bero: bero; "aik pika itxen deude bero daunen ademas akabu" BEROTU: 1. berotu; "imin dot baskari berotuten" 2. zeloan sartu; "txakurre berotute dabill" BERRIXEN, berrixena: beharrizan; "senbes ta sarrao berrixena giao " BERTZO, bertzo: bertso BERTZOLARI, bertzolari: bertsolari BESARTAKADEKO UME: ume gorri BESASPI, besaspi: besape BESKARI, beskari: bazkari BESKARI YAN: bazkaldu BESO, beso: beso; "ba, eron deude besotan " BESONDO, besondo: ukondo eta sorbaldaren tartekoa; "besondoti oratute eron deu" BESOTAKO, besotako: besotako BESPERA, bespere: bezpera BESTALA: hobeto; "iñusentekerik esatekon bestala saus ixilik" BESTE ALDEKO, beste aldeko: auzoko, alboko; "aor anaje padekos, gure beste aldeko pere bai orrek ibiltxen dire" BETATU: bete BETERIK: beterik BETERRE, beterre: jenio bizikoa, pirri: "aitxitxe beterre utze da" BETI : beti; "sure lagune beti dator belu " BIAJA, biaje: bidaia; "biaja bi edo iru iusen " BIAMON: biharamon BIARAMON: biharamon BIARRARTE: bihar arte BIBORA, bibore: sugegorri BIDE, bide: bide; "ori da etzerako bide " BIDEGANE, bidegane: bidearen gainekalde BIDEGINTZE, bidegintze: bidegintza BIDER: bider: bider; "iru bider egonas or " BIDE SIUR, bide siurre: bide zidor. BIER: bihar; "ba obeto da bier etorte " BIGARREN LENGUSU: bigarren lehengusu BIGOTE, bigote: bibote BIGUN, bigune: bigun BIGUNDU: bigundu BIGUNTASUN, biguntasune: biguntasun BIKOTXAK: bikiak BILDRI, bildri: basa biguna: "bildri dau ta laprast in dot" BILDUR, bildurre: bildur; "orren bildurre dekot " BILDURTI, bildurti: bildurti BILINBOLAKA: bilinbolaka BIÑAGRE, biñagre: ozpin. BIOR, biorra: 1. behor. 2. bihurri BIORKA, biorke: behorka BIORKADA, biorkade: bihurdura; "biorkade osatuteko sanatena iñ" BIORTU: bihurtu BIOTZ, biotza: bihotz; "biotzen forme lotxen da ya begiskone osatu in deudenen lotxen da biotzen forme " BIREGARRO, biregarro: birigarro BIRIGARRO, birigarro: birigarro BIRIKI, biriki: biriki BIRIKITXEKO, birikitxeko: birikietako gaixoa, ganaduak izaten du; "onek beyek birikitxeko deko" BIRLOBA, birlobe: biloba BIRO, biro: biro BIRRAITXITXE: birraitaita BIRRAMAMA: birramama BIRRINDU: birrindu BIRRISKI, birriski: eskasa, txikitxua, behar beste hazi ez den umea; "ume birriskiaurik estot ikusi" BIRRITXEN: birritan BIRSAI, birsaye: birzahi BISKARREKO ASUR, biskarreko asurre: bizkar hezur BISKERRASUR, biskerrasurre: bizkar hezur BISKOR, biskorra: bizkor BISKORTASUN, biskortasune: bizkortasun BISKORTU: bizkortu BISTA, biste: ikusmena BISTU: biztu BITOLE: patxada; "bearrak in barik eta ori dosu bitole neska" BITXARTE, bitxarte: bitarte BITXI, bitxi: apaindura edo ezgauza; "bitxiok eder beori es" BITXIÑ, bitxiñe: normal den bestera heldu ez den artoa; "aurten ustel eta bitxiñ asko deko artok" BITXO, bitxo: mamarro; "bitxo txarra da " BITZ, bitze: 1. kipurri. 2. bits BIXARBAKO, bixarbako: bizarbako BIXER, bixerra: bizar BIXERBAKO, bixerbako: bizarbako BIXI IXEN: bizi izan; "bakotxa bere etzen bixi da ", "ori esta bixi ixen emen BIXIO, bixio: bizio BIXIRIK: bizirik BIXITZE, bixitze: bizitza BODEGA, bodege: soto BOGADA, bogade: bogada BOGADE ARRI, bogade arri: bogada harri BOLA, bole: bola BOLANDERA, bolandere: suziria; "naye bolandera bota deude san pedrotan" BOLTZA, boltze: 1. poltsiko; "giltze boltzan dekot " 2. boltsa BORDA, borde: borda BORLA, borle: borla BORONDATE, borondate: borondate BORTZEGI, bortzegi: bortzegi BOSTEKO, bosteko: 1. bost hogerlekoko txanpona. 2. eskua; "botaik bosteko ta tratu sarratu" BOSTORROTZ, bostorrotza: bostortz BOTA: bota; "umerik txikerrena etxa deude edo bota deude " BOTAFUERE: destain BOTALA: bota ahala; "edango leuke orrek botala gero kalte ingo badotzo bere" BOTALAN: bota ahala, indar handiz; "euri botalan etxa deu" BOTIKA, botike: botika BOTO, boto: boza BOTOI, botoi: botoi BRASA, brase: txingar BRILLU, brillu: dizdira BRINKO, brinko: salto BRISKA, briske: briska, karta jokoa. BROTE, brote: erne BRUSE, bruse: brusa BUELTA, buelte: buelta BUELTAKA: bueltaka; "pañalak eta gero, nik esetu dotena ta oiñ pentzaten egote nas ni, selan san, euskera garriko garriko faja, garriko esta, ori garriko oiñ umeri estake imintxen ori buelta ta buelta ta buelta emoten, estutu itxe siren umek, paxe edo garriko lau, bueltaka bueltaka, oiñ estake umeri ori imintxen, gero troñuk a, ta oin beste jenero bat, len umek goradi txe oiñ beradi imintxen dire kuman" BUELTE EMON: buelta eman BULER, bulerra: bular BULTZIKEDA, bultzikede: bultzakada; "orreri bultzikede emon dotzet " BURDI, burdi: gurdi BURLESAR ARTU: burlatzar hartu BURNI, burni: burni BURNISKO, burnisko: burnizko BURREÑO, burreño: burrino BURRUNTXI, burruntxi: burruntxi BURTEDA, burtede: gurteda BURU, buru: buru BURUKO ORROTZ, buruko orrotza: burukorratz BURUKO PAÑELU: buruko zapi BURUTEN SARTU: burutan sartu, tematu BURUTXA, burutxe: burutsa BUSKENTZ, buskentza: buzkentz; "buskentzak orde dekoles txarri iltxen badot suri eron bortzut " BUSTEN, bustena: buztan BUSTERRI, busterri: buztarri BUSTERRI BAKAR, busterri bakarra: buztarri bakar BUSTERRIGANEKO, busterriganeko: ardi larrua edeak ez bustitzeko ipintzen da dotore. BUSTERTU: buztartu BUSTI: busti; "au bustitxe dau " BUSTIÑ, bustiñe: buztin BUTROI KAÑUBERA, butroi kañubere: indi kainabera
DAMISTIKU, damistiku: doministiku DAMISTIKU IÑ: doministiku egin DEMONENTRU, demonentru: iraina; "sos emeti demonentru ori!" DAMUTASUN, damutasune: damutasun DAMUTU: damutu; "damututen dat dana yan esa " DAN, dana: dan DARDAKADA, dardakade: dardakada DEFENDIDU: defendatu DEFUNTA, defunte: difuntu DEFUNTU, defuntu: difuntu DEKONA TA ESTEKONA: noronor bihotz zabalekoa dela adierazteko, inori laguntzeko prest dagoena beti; "gure ausoko Luisak dekona ta estekona emongo leuke, onegi da" DENDA, dende: denda; "dendara yoten nasenen estot ikusten koreanu baño " DENDARI, dendari: dendari DENDATU: gauzen balioa eta pisua nolakoa den probatu. DENPORA, denpore: 1.denbora; "bearra akabateko naiko denpora deku" 2.eguraldi DENPORAL, denporala: ekaitz DERDITXE, derditxe: asko kantidade handi DERDITXEDU, derditxedu: ikaragarri itzel; "axe derditxedu egon da bart" DERROT: segidan, lotu barik; "gure umek derrot leiduten deu" DESAPARESIDU: desagertu; "orrek gixonak ekar deune desaparesidu da " DESGRASI, desgrasi: ezbehar DESIÑ: desegin DESKANTZA: deskantsatu DESKARGA: deskargatu DESKISE, deskise: kalte gaitza; "tenporalak deskisek in ditxu" DESKITXE, deskitxe: kalte, gaitza. DESMONTA: desmontatu DEUNGE, deunge: gaiztoa, grazibako, motel; "su baño ume deungeaurik!" DIFERENTE, diferente: desberdin DIFERENTZI, diferentzi: liferentzia DILINDALAN: dilindalan kanpai hotsa eta kapaia bera; umeen berba DINDIRRI, dindirri: dindirri. DINGILIDANGALA: dingilidangolo, herrenka DIRENAK ETA ESTIRENAK: beroaldian pentsatu barik botatzen direnak; "Julik eta Josepak umekaitxik asarratu te alkarreri direnak eta estirenak bota dotzes" DIRU, diru: diru; "diruaitxik in deude " DISIENBRE: abendu DOLLARA, dollare: doilara DOMEKA, domeke: igande; "domekan etorko nas " DOMUSANTU EGUN: domosantu egun DON IXEN: ondo atera, suertea izan; "aprobaten badosu don ixengo sara" DONASIÑO, donasiño: emaitza DORU, doru: doru DOSENA, dosene: dozena DOSENA ERDI: dozena erdi DOTE, dote: dote DRUNGULU, drungulu: ahi DULTZE, dultze: gozo DURDU, durdu: durdu DURDURE, durdure: durdura DURUNDU, durundu: durundu DUSTI, dusti: guzti, dena; "ekar dille dusti!", abrigo ta dusti yongo sara ala?"
EBAI : ebaki, ebagi; "atzamarra ebai deu ba, bentane arreglaten dabillela" EDADE, edade : adin, edade; "ori gure aman edadeko da " EDADEKO, edadeko : edadeko, adineko, zahar; "ori gixona edadeko da " EDAN: edan. EDARI, edari: edari. EDARISALE, edarisale: edarizale;."edarisale da ori" EDE, ede: hede. EDER, ederra: eder. EDERRIKUSIÑ, ederrikusiñe: oneritzi; "orrek esteko ederrikusiñik" EDERTO: ederto, ederki. EDOI, edoi: hedoi. EDOI TONTOR, edoi tontorra: hedoi beltz handiak. EDOITZU, edoitzu: hedoitsu. EDREDOI, edredoi: edredoi;"oritxe dok edredoya" EDUR, edurre: 1.elur, edur; "edurre botaten dau" 2. izotz, horma. EDUR EURI, edur euri: elur busti; "edur euri itxe yok otza daunen " EDUR METXA, edur metxe: elur maluta. EDURTE, edurte: elurte EDUR UR, edur ure: elur busti. EDURRE IÑ: elurra egin; "edurre itxen dau " EGABERA, egabere: hegabera EGARRI, egarri: egarri; "egarri dekot " EGAS IÑ : hegaz egin. EGASTADA, egastade: hegaztada; "ollok egastada laburre deko" EGASTI, egasti: hegazti;"ollok igual astrakan edo orrek egastik bota ixus orti" EGI, egi: egia; "suk estostesu egi esan " EGO, ego: hego, hegal. EGON: egon; "emen egon dire lau asten " EGOPE, egope: hegope. EGOSALDI, egosaldi: egosaldi. EGOSARI, egosari: egosari; txerrientzat egiten den jatekoa; "egosari da txarrintxeko egositxe, igual imiñi kankarru bean sue dala, ta an egosten dana egosari da " EGOSI: egosi; "egosari da txarrintxeko egositxe, igual imiñi kankarru bean sue dala, ta an egosten dana egosari da " EGOSTU: beroa eta izerdiagatik azala erre; "beroaitxik egostute kaderak " EGOTALDI, egotaldi: egotaldi. EGUEN, eguena: eguen. EGUENSURI: eguen zuri EGUN, egune: egun; "onetan egunetan esta etorri" EGUNAROS: egunero, egun askotan; "egunaros oki du euri mayetzen" EGUNE IÑ: egune egin. EGUNO: egundo, eguno; "guk eguno beres, eta or laukisen eta orti itxe ixen deude estok eta badok" EGUNO BETI: beti, egundo beti. EGUNON: egun on; "egunon dekola beorrek " EGUR, egurre: egur. EGUR TXOLA, egur txole: egur txola, egur txorta. EGURDI, egurdi: eguerdi. EGURDUN, egurdune: egurdun, egur saltzaile. EGURRESKO, egurresko: egurrezko. EGUSKI, eguski: eguzki. EGUSKI BEGIRE: eguzki begira, eguzki begi. EGUSKI BEGITXEN: eguzki begitan. EGUSKI GORI, eguski gori: eguzki bero-beroa EGUSKI SARTU: eguzkia sartu. EGUSKI SURI: eguzki zuri; ederra baina lar berotzen ez duen eguzkia, udagoienekoa eta negukoa da. EGUSKI TXANGOT, eguzki txangota: eguzki txangot; aterrunetan irteten duen eguzkia. EGUSKIK URTEN : eguzkiak irten. EGUSTEN, egustena: eguasten, asteazken. EKARRI : ekarri; "orrek gurdi bete bedarra ekar deude" EKIÑ : ekin; "ekiñ in ber da" EKIÑEKO, ekiñeko: ekinekoa, zeri edo hari gogoz ekiten diona. ELAI, elai: elai. ELASTUN, elastune: eraztun. ELDU: 1.heldu, umotu. 2. heldu, iritsi; "sure errukaitxik belu eldu gare" ELEIXA, eleixe: eleiza. ELGORRI, elgorri: elgorri ELISPE, elispe: elizpe. ELIXA, elixe : eliza; "ori ixengo da elixan sartute daune beti " ELIXAKOK: eleizakoak, hil aginean dagoenari ematen zaizkion sakramentuak. ELIXALDE, elixalde: elizalde. ELIXASARTZE: eleiza sartze, ume jaio berriarekin amak egiten duen lehen irtenaldia, eleizara. ELIXATIK ESKONDU: eleizatik ezkondu ELORRANTZA, elorrantze: elorrantza, elorri. ELORRANTZA BALTZ, elorrantza baltza, elorri beltz. ELORRANTZA SURI, elorrantza suri, elorri zuri. ELTXO, eltxo: eltxo EME, eme: eme; "emeri arkele esaten dotzu guk " EMIGRASIÑO, emigrasiño: emigrazio. EMOI, emoi: emoi, jario. "emoi deko" EMON: eman; "suok ure emon dostesu " ENBARASU, enbarasu : enbarazu, eragozpen; "enbarasun dau " ENBARASU IÑ: enbarazu egin, eragotzi, trabatu. ENBARASUTI KENDU: enbarazutik kendu, paretik kendu. ENBAT, enbata : itsasaldeko lainoa eta galerna. ENBRA, enbre: emakume, andre; "enbratan gasteena esta etorri " ENBIDO, enbido: enbidoa mus jokoan. ENBUDO, enbudo: enbutu. ENE!: ene! ENERO, enero: urtarril. ENGAÑA: engainatu. ENSEGIDA: behingoan, berehala. ENTERA: enteratu; "enas entera akaba deudenik " ENTERRA: ehortzi; "erlek yon siren a enterrata egon san lekure " ENTERRADORE, enterradore: ehorzle. ENTERRU, enterru: ehorzketa. ENTRESAKA, entresake: murrizketa, mehazketa. ENTZULE, entzule: entzule; "entzule dustik erdi lotan egosan" ENTZUN: entzun; "ori entzunte dekot " EON: egon EPEL, epela: epel EPELDU : epeldu; "epeldu in dau " EPER, eperra: eper EPERDI, eperdi: 1. ipurdi 2. zuhaitzen beheko aldea, lurrean dagoena. 3. ontzien ipurdi, hondo. EPERDI GALDU BERREN: txarto eginaren kontzientziak eraginda egoera hobetzeko egiten diren ahaleginak. Beste testuinguru baten: norbera baino gorago dagoenaren mesedea lortzeko edo; "badaki ama asarre dekona ta or dabill eperdi galdu berren a lorinya esiñik", "aiko antojagarri! beraneante gustikes eperdi galdu berren dabil beti!" EPERDIKO, eperdiko: ipurdiko; umeei ipurdian ematen zaien txalo; "eperdiko emon dotzu umeri" EPERDITXI ATARA : ipurditik atara (landareak). EPERDITXI BOTA : ipurditik bota (landareak). EPERMUKUR, epermukurre: hanka hezur; "epermukurren ume isterkuluke dala" EPERSULO, epersulo: ipurtzulo; "epersulo iko pasaas tapa iyeun batek" EPERTALO, epertalo: ipur masaila; "yan barik olau epertalok?" EPERTARGI, epertargi: epertargi, ipurtargi. EPERTIKERA, epertikere: epertikara, buztanikara. EPERTXUNTXUR, epertxuntxurre: bizkar hezurraren amaiera; "yeusi txe epertxuntxurren artu dot golpe" EPETX, epetxa : epetx, txepetx. ERA, ere : era ERAIÑ: 1. erain; "esteude garirik eraiñ" 2. eragin. ERAKUTZI : erakutsi; "ekar dot liburu bet suk erakutzi dostesun antzeko" ERANTZI: erantzi ERASKIÑ, eraskiñe: eraskin ERATARA: erropa behar den legez jantzi; "jerse eratara yantzixu iruntzitxera dekosu te" ERANTZI: erantzi ERATZI: eratzi ERBATZ, erbatza: 1. ezten edo ziri txikia; egurrak eukitzen du, eta baita atzazalak ere guztiz ondo ebakita ez badagoz.2. tutik ez,ezer ez; "erbatzi pere esta lotu " ERBESTE, erbeste: herbeste. ERBI, erbi: erbi. ERDALDUN, erdaldune: erdaldun. ERDERA, erdere: erdara; "guk sekule estu iñ erderarik " ERDERAKADA, erderakade: erdarakada ERDI, erdi: erdi; "au erdi bana yango du " ERDIBITXU: erdibitu ERDIKIÑ, erdikiñe : erdikin; "au erdikiñe da " ERDIS ERDIS: erdizerdiz, erdizka. ERDIUNE, erdiune: erdiune. ERDU: zatoz; agintera baino ez da erabiltzen. ERETXI: 1. eritzi (Ad.); "ondo eretxitxen deust" 2. harro (Adj.) "eretxi da ori! ERIDA, eride: zauri. ERIDUS: moderazioz, proportzioz; "eridus orre paño giau in ber dot nik, orren eridus giau in ber dot nik " ERIOTZA, eriotze: heriotza; "selau eriotze in daun orrek " ERKERA arkara, erkera; "ori auntze erkera dau " ERKINDU: erkin bihurtu ERKIÑ, erkiñe: eskasa, mirri; "geixoki dales erkin lotu yake" ERLAUNTZA, erlauntze: erlauntz; "suk imintxen dosu an a, erlauntze, eta bertan dau, eta ak ume ingo dau, bota in ber dau estaitx nik a, senbest a, illen a, berrogei egun edo tardaten deitxu, eta a bota itxen dau, baya denpora ona bada, ba urten itxen deude se lekurik esteuke, an barrun, eta ordun egon ber da sur, ta an imintxen deutze sera, erlauntze, ta saparraas ta sera, ta ume erregiñe koxi txe ara pasa " ERLE, erle: erle; "erlek yon siren a enterrata egon san lekure " ERLETEGI, erletegi: erletegi, erlauntz. ERLIJIÑO, erlijiño: erlijioa ERLOJU, erloju: erloju. ERMANDADE, ermandade: betabereen kalteei aurre egiteko sortzen den edo zen elkartea. ERMANO, érmano: ermandadeko partaidea. ERNARI: ernari: "ernari dau ori beye ume itxeko daune, ume ingo dau " ERNE: erne. ERNEGETAN EGON: ernegatzen egon. ERNEKATZ, ernekatza: pataten gara, zil, ernekaitz, ernamin. ERON: eroan, eraman; "apurtu barik eron " EROSI: erosi; "erosi dosu eser?" EROSTA, eroste: erosta. ERPA, erpe: erpa, txerpa. ERRADURA, erradure: perra. ERRALDE, erralde: erralde; bost kiloko pisua. ERRAMA, errame: abar, adar, errama. ERRAMARA, erramare: ateka, hesi baten sarrera; "erramare ixixu saldik urten sediñ" ERRAMU, erramu: erramu, ereinotza. ERRAMU EGUN, erramu egune: erramu egun ERRAN, errana: erran, errain. ERRAPE, errape: errape. ERRATU: okertu, erratu. ERRATURA, errature: erratura, erretura. ERRE: erre; "sue ikeran erre in san " ERREAL, erreala: erreal. ERREBUELTA, errebuelte: bihurgune. ERREGATERA, erregatera: errekardari. ERREGIÑE, erregiñe: erregina; "suk imintxen dosu an a, erlauntze, eta bertan dau, eta ak ume ingo dau, bota in ber dau estaitx nik a, senbest a, illen a, berrogei egun edo tardaten deitxu, eta a bota itxen dau, baya denpora ona bada, ba urten itxen deude se lekurik esteuke, an barrun, eta ordun egon ber da sur, ta an imintxen deutze sera, erlauntze, ta saparraas ta sera, ta ume erregiñe koxi txe ara pasa" ERREKA, erreke: erreka; "ori errekara yausi da " ERREKAGANE, errekagane: erreka gaina ERREKALDE, errekalde: errekalde. ERREKA TXARRI, erreka txarri: erreka txarri ERREKONDO, errekondo: errekondo ERREL, errela: erreal ERREMANDADE, erremandade: erremandade; baserritarren arteko elkartea ganadua aseguratzeko. ERREMATA, erremate: enkante ERREMENTARI, errementari: errementari. ERREMESA, erremese: txanda, beharra. ERREMESALARI, erremesalari: bedarrak egiteko alogerean behar egiten zutenak. ERREMINTXA, erremintxe: erreminta. ERREMOLATXA, erremolatxe: erremolatxa. ERREN, errena: erran, errain. ERRESA: otoitz egin ERRESIÑE, erresiñe: erretxina. ERRESKAN: Iladan, errezkan; "erreskan ebai ber dire onek " ERRESKI: ziur, fixo ERRESPONTZU, errespontzu: errespontsu.. ERRESUNDE, erresunde: erre hatsa ERRETEN, erretena: erreten ildo. ERRETOLIKA, erretolike: erretolika ERRETXIÑE, erretxiñe: erretxina ERRI, erri: herri; "ori da erriko neskarik lodiena ", ERRIETA, erriete: errieta. ERRIETAN IÑ: errietan egin. ERRIKO AXE: hegohaize;."erriko axe daunen aurrekoaxe esaten du " ERRIMEKA:errimaka, besaka. ERRIO, errio: ibai ERRITAR, erritarra: herritarra. ERROGATIBA, errogatibe: errogatiba. ERRO, erro: erro; "orrek beyek errape ederra bai baya erro bat galdute deko" ERROI, erroi: erroi, bele. ERROMARA, erromare: erromara ERROMERI, erromeri: erromeri ERROPA, errope: erropa ERROSARIO, errosario: errosario ERROSARIO BEDAR, errosario bedarra: errosario belar ERROTA, errote: errota ERROTARI, errotari: errotari ERROTARRI, errotarri: errotarri. ERRU, erru: erru; "sure errukarren etor nas", "sure errukaitxik belu eldu gare ERRUBIA, errubie: ilegorri. ERRUBIO, errubio: ilegorri ERRUEDA, erruede: txirringa. ERRUEDA ITZU, errueda itzu: txirringa itsu. ERRUSIO, errusio: ihintza. ERTZ, ertza: ertz ERUGE, eruge: har, eruga. ESAERA, esaere: esaera. ESAKUNE, esakune: esakune. ESAN: esan; "suk estostesu egi esan " ESANALAK: esan ahalak, esan ahal diren guztiak; "Gregorik esanalak esan dotzos Bisentari" ESAUN, esaune: ezagun. ESETU: ezagutu; "suk esetuten nosu? " ESIÑ IXEN: ezin izan. "gaur goxen esiñ etorri ixenas lelau " ESKANDALU: asko ESKAPA: ihes egin; "kea botakeran barrurantza eskapaten deude aik, erlek, eta ordun aik atara ta sera sartu" ESKAPARATE, eskaparate: eskaparota ESKAROLA, eskarole: eskarola ESKAS, eskasa: eskas ESKATU: eskatu "guk orreri ure eskatu dotzu " ESKE eske: eske ESKEI: eskegi ESKEKO, eskeko: eskeko, eskale. ESKER, eskerra : ezker "neure ekerretara on dire" ESKERTI, eskerti: ezkerti ESKILLARA BURU, eskillara buru: eskilara buru ESKILLARAPE, eskillarape: eskilarape. ESKILLERA, eskillere: eskilara. ESKIÑA, eskiñe: ertz, hegal; "eskiña bat lotu da emen " ESKOA, eskoa: eskoi, eskoa. ESKOATI, eskoati: eskoiti, eskoati. ESKOBA, eskobe: erratz, ginarra. ESKOI, eskoi: eskoi, eskoa. ESKOJIDU: aukeratu, hautatu; "etor direnatan altuena eskojidu deude " ESKOLA, eskole: eskola ESKONDU: ezkondu; "orrek eskondu in gure deu " ESKOPETA, eskopete: eskopeta. ESKU, esku: esku. ESKUBEAR, eskubearra: eskulan ESKUBERE, eskubere: eskuare. ESKUBILLE, eskubille: eskubila. ESKU KENDU: elkarri eskua emonaz agur egin. ESKULASO, eskulaso: eskulaso. ESKUR, eskurre: ezkur. ESKUTALDI, eskutaldi: izkutaldia, ohostaldi. ESKU TIRO: eraiteko era bat da; haziak eskuz botatzen direnean, hain zuzen. ESKUTRAPU, eskutrapu: sukaldean garbitzeko erabiltzen den sorkia ESKUTU, eskutu: izkutu, gorde. ESKUTUR, eskuturre: eskutur. ESNE, esne: esne ESNE SOPA, esne sope: esne zopa. ESNEKO AGIÑ, esneko agiñe: esnehagin, esnehortz. ESNE ARTO, esne arto: ondo heldu barik dagoen arto biguna. ESPALDA, espalde: bizkar ESPAN, espana: ezpain, ezpan. ESPARA, espare: ezpada, ezpara, euli ezpara. ESPATA, espate: 1. Gurdikaman aurreko aldean tente jartzen den makila.2. ezpata karta jokoan.3. erleen eztena. ESPILL, espille: ganaduak buruan daukan pinta ESPILLU, espillu: espilu. ESPINAKA, espinake: espinaka. ESPLIKA: azaldu ESPLIKASIÑO, esplikasiño: azalpen ESTAKA, estake: taket. ESTARTA, estarte: estarta, estratza. ESTE, este: heste. ESTE LODI, este lodi: heste lodi. ESTE ME, este mea: heste mehe. ESTENDAK: barre algarak; "estendak in gendusen" ESTI, esti: ezti. ESTIMA: preziatu (Ad.) ESTO, esto: esto; mokilak hausteko adar trentzatuz egiten den narra. ESTOK ETA BADOK : gizonezkoen hika tratamenduaren izena; "guk eguno beres, eta or Laukisen eta orti itxe ixen deude estok eta badok " ESTONA TA BADONA: andrazkoen hika tratamenduaren izena. ESTORBU, estorbu: enbarazu, eragozpen; "estorbu be ta au trabes parata beti txe " ESTRAMIÑE, estramiñe: estramina ESTROPATXU, estropatxu: harrikoa egiteko erabiltzen den esparto zatia. ESTU, estu: estu: "sanbedarrak andranak badire orri sabalak,gixonanak badire ba, estutxuenak" ESTUDIA: estudiatu. ESTUTU: estutu; "asalaas an itxi txe pasa ostabere estutu te pitipiñe itxe san ESUPIDE, esupide: ezagupide; "esupide dekot orreas " ETORRI: etorri; "sure errukarren etor nas " ETXA : bota; "umerik txikerrena etxa deude edo bota deude " ETZALDANTZA, etzaldantze: etxe batetik bestera bizitzera joateko egiten den gauzak eroatea. ETZASPI, etzaspi: etxearen behekaldea. ETZATZE, etzatze: 1. Etxe atze. 2. Norbaitek hil eta ostean atzean uzten dituen arazoak; "alargune eta bost semealaba, orrek itxi deu etzatze!" ETZAUNTZA, etzauntze: etxeko ugazabaren eskubidea, gehienetan lehen semearena; "orreri tokaten dako etzauntza" ETZAURRE, etzaurre: etxaurre. ETZE, etze: etxe; "orrek etzen euki neude " ETZEBURU, etzeburu: etxearen gainekaldean dagoen lurra ETZEKOANDRE: ugazabandrea, ama. ETZESULO, etzesulo: etxezulo, etxekoi. ETZI: etzi ETZILUMA: etzidamu. EUKALITXU, eukalitxu: eukalitu. Eucaliptus globulus. EUKI: euki, eduki; "orrek etzen euki neude " EULI, euli: euli EURI, euri: euri. EURI EKARRI: euria ekarri. EURI GOTA, euri gote: euri tanta EURI IÑ: euri egin; "euri ingo baleuke gaur! " EURI LANBRI, euri lanbri: euri uger, euri lanbri, euri ziri. EURI UGER, euri ugerra: euri uger, euri lanbri, euri ziri. EURIALDI, eurialdi: eurialdi. EUSKELDUN, euskeldune: euskaldun; "ori euskeldune balitze, geuges egongo litxike " EUSKERA: 1.euskere (Iz.): euskara. 2.euskera (Adb): euskaraz. EXA, exe: exa EXABARRA, exabarre: exa erabilita egiten den ildo. EXATU: exa erabilita behar egitea.
|