PETER ALEXEYEVİCH KROPOTKİN
(1842-1921)
Peter Kropotkin (1842-1921)
9 Aralık 1842Aleksei Kropotkin ve Yekaterina Nikolaevna'nın çoçuğu olarak dünyaya geldi. Aleksei nispeten zengin bir ordu görevlisiydi ve soylu bir aileden geliyordu (Peter aslında bir prensti). Her ne kadar evde katı bir askeri disiplin uygulasa da, Aleksei'nin askeri kariyeri o kadar da parlak değildi. Aleksei, Yekaterina ile 1831 seferberliği sırasında tanışmıştı. Çiftin dört çoçuğu vardı: Nikolai (1835), Yelena (1835), Alexander (1841) ve Peter (1842). Bir Kazak ordu görevlisinin kızı olan Yekaterina okumaktan, yazmaktan ve resim yapmaktan zevk alan, doğal artistik yetenekleri olan birisiydi. Peter hayatı boyunca Yelena ve Alexander'a yakın kalmıştır.
1846Peter'in annesi verem'den ölür. Peter ve kardeşleri nispeten katı birisi olan babalarının bakımına terk edilirler. Peter ve Alexander anneleri ile olan yaşantılarını hatırlamak için henüz çok küçük olsalar da, her ikisi de hayatları boyunca ona karşı aşırı bir düşkünlük gösterirler.
1848Peter'in babası (emir komutanının isteğiyle) Yelizateva Markovna Korandino ile evlenir. Yelizateva evde büyük bir huzursuzluğa neden olur. Saldırgan, kontrol edici mizaca sahip bir kadın olan Yelizateva, çocukları teselli edeceği yerde ölmüş olan annelerinin tüm izlerini yok etmeye çalışır.
1853Nikolai Kırım Savaşı'ndaki askeri görevi nedeni ile aile evinden ayrılır. Nikolai'nin evi terk etmesi Peter'in erginliğe ulaşmasından hemen önceye denk gelir. Peter'a göre o ilk fırsatta ayrılmıştı, çünkü bütün çocuklar arasında babaları ile ilişkileri en kötü olan oydu. Daha sonra St. George Cesaret Haç'ı ile ödüllendirilerek görevinde terfi ettirilse de, babasının ilgisini kazanamaz. Savaştan sonra içki sorunu ortaya çıkar; bu ise en sonunda askeri hizmetlerden el çektirilmesine ve bir manastıra kapanmasına yol açar. 1864'te kaçan Nikolai'den daha sonra hiçbir haber alınamaz.
1856Alexander Moskova Harp Okulu Taburuna katılmak için evden ayrılır. Peter ve Alexander, yaşamlarının ilk yıllarının büyük bir kısmını birlikte geçirmişlerdir. Alexander'ın bıraktığı boşluğu, Rus özel ders hocası Nikolai Pavlovich Smirnov doldurdu. Peter'in başka hocaları olsa da, o ve Smirnov arasında iyi bir arkadaşlık vardır. Peter'in ilk düşünsel gelişmeleri büyük ölçüde Smirnov'un etkisiyle olmuştur.
Yaklaşık aynı zamanlarda, Peter Birinci Moskova Lisesi'ne girer. "Tüm konuların olabilecek en duyarsız şekilde öğretildiği"ni düşünen Peter, okuldan o kadar da etkilenmemiştir. Sorun kısmen Peter'in toplu öğrenim deneyimi ile ilk defa karşılaşmasından kaynaklanıyordu. Okuldan hoşlanmamasına rağmen, geometriden mükemmel notlar almayı başarır ve tarih ile coğrafya'dan da büyük zevk alıyordur.
Ağustos 1857Peter'in Pages Taburuna katılması hayatında yeni bir dönüm noktası olur. Belki de babasına olan kızgınlığı nedeni ile Peter açıkça Taburdaki bir çok otorite biçimlerine karşı çıkar. İlgilerindeki farklılar nedeniyle sınıf arkadaşları ile ilişkilerini geliştirmekte oldukça zorlanır. Peter, grupla kaynaşmaktansa zamanının büyük bir kısmını kitap okumaya, mektup yazmaya ve dergi çıkarmaya ayırır. Bu zaman zarfında, Peter ile Alexander mektuplaşmaları sonucunda birbirlerine oldukça yakınlaşırlar.
1858Peter'in yazıları onun bu zaman zarfında yoğun bir şekilde siyasal iktisat ve istatistikle ilgilendiğini gösteriyor. Hatta, Nikolskoe ticaret fuarında alınan ve satılan tüm ürünlerinin istatistiki ve fiyat analizini yapmak amacıyla önemli bir çalışma da yapar. Bu eğilimleri onun daha iyi bir istatistik anlayışına sahip olmasına yol açarken, bu deneyim ona daha önemli şeyler de kazandırır. Bu sayede köylülerle ilk defa gerçek anlamda iletişime geçmiş olur.
18611861 belki de Rus tarihinin en önemli yıllarından birisidir. Tüm Rus köylüleri özgürleşirler [serflikten]. Bu hareket gelecek on yılda Rusya'nın toplumsal ve iktisadi koşullarını oldukça etkileyecektir. Bu hareketi tüm gücü ile destekleyen Peter, Çar'ın büyük bir reformist olduğunu düşünerek Çar Alexander II'ye saygı duymaya başlar.
Peter ilk defa birisinin özgürlüğünü kaybetmesinin ne demek olduğunu anlar. Kıtaya atanan yeni müdür yardımcısı, üst sınıftan olanlara sağlanan imkânların çoğunu kaldırır. Bunu takip eden protestolardan Peter'in payına düşen Kıta'nın hapishanesinde birkaç hafta geçirmek olur. Bu, Peter'in devrimci tavırla eylemde bulunduğu ilk deneyimdir.
Otoriteyle olan çatışmasına rağmen okulun son yılına sınıf birincisi olarak başlar. Bu nedenle de sınıfının son yılında İmparatorun page de chambre'si olarak atanır. Bu, askeri kariyere doğru atılmış önemli bir adımdır. Bu görevdeyken Peter, sarayın sosyal etkinliklerine oldukça zaman harcar. Bunların ışığında Peter Çar'a olan güvenini büyük ölçüde yitirir. Saraydaki aşırı israfa tanık olur. Bunu, Nikolskoe ticaret fuarında karşılaştığı köylülerin çalışma ve yaşama koşulları ile karşılaştırdığında, Peter Çar'a daha fazla katlanamaz.
1862Peter mezuniyeti yaklaştıkça geleceğini düşünmeye başlamıştır. Kendi sınıfındaki pozisyonu nedeni ile istediği komisyona seçileceğini bilmektedir. Matematiğe olan ilgisi nedeni ile ciddi şekilde Topçuluk Akademisi'ne katılmayı düşünür. Ama hükümete karşı duyduğu hayal kırıklığı sonucunda akademiye katılmamaya karar verir. Bunun yerine toplumsal koşulları değiştirebileceği, böylece de Rus toplumunun alt sınıflarına yardım edebileceği bir konuma gelmeyi ister.
Bunu yapabileceğini düşündüğü yerlerden birisi Sibirya idi. Ama ne yazıkki hem babası, hem de okul müdürü onun bu kariyer tercihini destelemekte gönülsüzlerdi. Ama Peter'in Apraksi Sarayı çatışmasındaki kahramanlığı, nihayetinde Sibirya idaresine katılmasına olanak tanır. Bu, Peter için on yıllık bir gezginlik döneminin başlangıcı olur. Ekim'de Sibirya'ya vardığında, Peter General Kukel'in komutası altına verilir. Projeleri tamamı ile Peter'in umdukları ile çakışıyordu. Peter için, Kukel Rusya'da önemli değişiklikleri başlatabilecek bir liberal reformcuydu.
Peter'in Sibirya'daki ilk projelerinden birisi cezaevi reformu komitesinde sekreter olarak çalışmaktı. Cezaevlerine yapılan planlanmış ziyaretlerinde, komite acınacak koşulları ilk elden tanık olur. Bir reform önerileri paketi hazırlanarak, St. Petersburg'a gönderilir. Ne yazık ki, tavsiyeler büyük ölçüde dikkate alınmaz. Peter ise cezaevlerinde gördüğü insanlık dışı yaşamdan oldukça etkilenmiştir.
Kasım 1862Peter, Markovich adlı resmi görevlinin uygulamalarını denetlemek üzere görevlendirilir. Markovich'in yetkilerini kötüye kullanarak köylüleri soyduğu ve dövdüğü yönünde raporlar gelmiştir. Markovich'in idare ettiği köylülerle konuşarak, Peter Markovich'in görevden alınmasına yetecek kadar kanıt toplamayı başarır. Bu görevden almayı takip eden gelişmeler, Peter'in derin bir hayal kırıklığı yaşamasına neden olur. Markovich, Irkutsk yöneticisi Ye. M. Zhukovski'nin yakınıdır. Zhukovski nüfusunu kullanarak, görevden alınmasından kısa bir süre sonra Markovich'in başka bir bölgede göreve atınmasını sağlar. Bu, Peter'in hükümete karşı oluşan hayal kırıklığını daha da arttırır.
1863Sibirya'da geçen zamanı boyunca bu hayal kırıklığı giderek büyür. Şubat'ta Zhuhovski Kukel'e, Irkutsk'a resmen bilgi vermesi emrini verir. Açıkçası Kukel, Michael Bakunin'in Sibirya'dan kaçmasından sorumlu tutulmaktadır. Bu suçlamanın yanı sıra Zhukovski, Kukel'in sürgüne gönderilenlere gösterdiği sempatik tutuma da taraftar değildir. Bu suçlamaların sonucunda Kukel görevinden alınır. Sistemin Markovich ve Zhukovski gibi adamların iktidarda kalmasına imkân tanırken, Kukel'i görevden alması artık Peter için anlaşılabilir şeylerdir.
Geçici bir süre için olsa da görevinden uzaklaşmak için Amur Nehri boyunca görevlendirilen taşıma gemileri konvoyuna gönüllü olarak katılır. Bu yolculuk Peter'in o ana kadar Sibirya'da yaşadığı hayal kırıklığından ve gerilimden kaçması için iyi bir fırsat olur. Günlüklerinden anlaşıldığı üzere bu yolculuk süresince Peter doğa ile çevrili olmaktan gayet mutludur. Ne yazık ki doğa herşeyin daha kötüye gitmesine neden olur. Fırtına nedeni ile konvoydaki 43 geminin hepsi batar.
Dönüş yolculuğu sırasında köylülerin hayatlarının gerçekten neye benzediğini görme şansını bulur. Bu sayede hükümetin büyük planının sonuçlarına da tanıklık eder: Sibirya'daki sürgünler zorunlu olarak çalıştırılıyorlardı ve biraz şansla mükemmel işçilere dönüşüyorlardı. Aslında bu insanlar, yaşamları pahasına köleliğe zorlanıyorlardı. Peter, hükümetin planının hiçbir zaman işlemeyeceğini anlamıştır.
KasımTaşıma gemilerindeki kayıplar nedeniyle Peter'in kişisel olarak bizzat St. Petersburg'a rapor vermesi emredilir. Gelecekteki kazaları engellemek için Amur üssünde kullanılan gemilerin iyileştirilmesi konusunda resmi görevlileri ikna edeceğini umut etmektedir. Ama St. Petersburg bürokrasisi ile yüzleştiğinde, çok az ilerleme sağlayabilir. Bir çok çabadan sonra Savaş bakanı Miliutin en sonunda Peter'i ciddiye almış gözükür. Peter'den kazaya ilişkin resmi bir rapor hazırlamasını ve gemilerin iyileştirilmesine yönelik önerilerini bakanlığa sunmasını talep eder. Peter, çok sonraları önerilerinin uygulanmadığını öğrenecektir.
Ocak 1864Peter, en sonunda ilerleme kaydettiğini düşünerek Sibirya'ya döner. Ayrılmasından önce, Doğu Sibirya'ya gitmek üzere özel bir göreve atanmıştır. Yanına John Stuart Mill'in Özgürlük Üstüne adlı kitabını almıştır. Şubat'ta Irkutsk'a varınca, farklı yerlerde yayınlanan makaleleri ile hükümeti eleştirmeye başlar. Amur bölgesinde, hükümetin kararlarının artık bölge sakinlerine zarar vermemesini amaçlayan bir çalışma yapılmasını önerir. Her ne kadar bu eleştirileri Sibirya idaresindeki bir çok görevlinin dikkatini çektiyde de, herhangi bir disiplin uygulamasına maruz kalmaz.
Mayıs 1864Peter artık işinden o derece hayal kırıklığına uğramıştır ki, istifa etmeyi düşünmeye başlar. Ama eğer ayrılırsa, hangi alanda devam edeceğini bilemez. Hükümet çalışmalarından giderek geri çekildiği bir sırada, başka bir fırsat ortaya çıkar. Mançurya'nın coğrafik araştırmasına katılması teklif edilir. Coğrafya Peter'in her zaman ilgisini çekmişti, böylece bu teklifi büyük bir memnuniyetle kabul eder. Bu keşfe çalışılacak alan hakkındaki mevcut tüm kitapları okuyarak başlar. Günlüğünün Haziran ve Temmuz aylarına ait olan bölümleri (Mançurya'da kaldığı dönem), onun bu coğrafik çalışmadan oldukça keyif aldığını gösteriyor.
18651865 yılı boyunca Peter kendisini tamamen coğrafi araştırmalara adar. Bu çalışmaları, sonunda onu coğrafya topluluğu içinde ün kazanmasına neden olur. Aynı zamanda, ülkesindeki insanların çoğunun karşılaştığı acıları unutmasına yardım eder.
1866Peter sonunda ordudan ayrılmak zorunda olduğunu anlar. Bu kararı almasında iki olay etkili olmuştur. Bunlardan birisi gezide, Peter'in Lena altın madenini ziyareti sırasında olur. Buradaki koşullar Peter'in Amur bölgesindeki kasabalarda gördüklerinden de kötüdür. Kardeşine yazdığı mektuplar, Peter'in işçilere karşı izlenen tutumdan şok olduğuna tanıklık eder. Bu durumu değiştirmenin tek yolunun mevcut ekonomik sistemi kökten değiştirmek olduğunu belirtir.
İkinci olaysa Haziran'da olur. Sürgündeki bir grup Polonyalı Çin'e kaçmak için ayaklanma başlatırlar. Sibirya idaresi orduyu göndererek çabucak durumu kontrol altına alır. Ordu düzeni yeniden sağlar ve ayaklanmanın beş lideri kurşuna dizilir. Lena altın madenlerindeki koşullara tanıklığının etkisi ile Peter Polonyalıların neden kaçmak istediklerini anlıyordu. Bunun da ötesinde, ayaklanma kimseye karşı bir tehdit oluşturmuyorken ordunun kullanılmasını bir türlü içine sindiremez. Bunu takip eden aylarda, Peter kendini J.S. Mill, Renan, Herzen ve Proudhon'un çalışmalarını okumaya verir.
1867Nisan'da Peter nihayet Irkutsk'u terk ederek St. Petersburg'a döner. Askeri görevlerinden ayrılsa da, hükümet hizmetlerinden kendini soyutlayamaz. Merkezi İstatistik Komitesi üyesi olur. Bu görevin iş yükü çok azdır ve böylece Peter, Coğrafya Topluluğu için yaptığı çalışmalar üstünde yoğunlaşabilir. Üniversite'ye de kayıt yaptırır, ama mali sorunlar yüzünden mezuniyet gereksinimlerini yerine getiremez.
1868-1870Peter tamamı ile coğrafya çalışmalarına yoğunlaşır.
1871Sonbahar'da Peter'in babası ölür. Babası Peter'in yaşamı üzerinde önemli ölçüde kontrole sahipti. En sonunda ölünce, Peter da nihayet kendi yaşamı üzerinde kontrol kurabilir. İşte tam bu sırada, kamu hizmeti görevinden ayrılır. İmparatorluk Coğrafya Topluluğu (onun yaşındaki birisi için büyük bir onur olan) sekreterlik görevini önerir. Peter ise Toplulukta yapacağı kariyeri boşa geçirilmiş olarak değerlendirerek, teklifi reddeder. Peter, gazetelerdeki Paris Komünü haberlerinin etkisi ile Fransız-Prusya savaşı sırasındaki işçi hareketleriyle ilgilenmeye başlar. Hayatının bu dönüşüm evresinde, Peter işçi hareketleri hakkında daha çok şey öğrenmek için yurtdışına seyahat etmeye karar verir.
1872Şubat'ta Rusya'dan ayrılarak İsviçre'ye hareket eder. Zürih'e varmasının hemen ertesinde Peter Enternasyonal'in yerel şubesine üye olur. Rusya'da bulunmayan sosyalist yazın ile tanışır. Sosyalizm hakkında sayısız eser okuduktan sonra, sosyalist liderlerle görüşmeler yapmak üzere İsviçre'de seyahat ederek konu üzerindeki çalışmalarını derinleştirir. İşte tam bu sırada, Enternasyonal'in işçiler toplantısına katılmaya başlar (liderlerin toplantısına katılmaktansa). Mart'ta bir arkadaşı Peter'a Neuchatel'deki Jura Federasyonu'nun merkezini ziyaret etmesi önerisinde bulunur.
Neuchatel'de, Peter Bakunin'in en yakın arkadaşlarından birisi olan Guillaume ile tanışır. Hem Guillaume, hem de Jura Federasyonu hakkında Peter'da olumlu izlenimler oluşmuştur. Federasyon'da organizasyon olmaması ile büyülenmiş olan Peter, [federasyonu] eylemde görmeyi arzuluyordu. Jura işçilerinin bizzat kendilerini görmeyi arzulayan Peter Sovilier'e gider, orada başka bir federasyon lideri Adhemar Schwitzguebel ile tanışır. O da Peter'i çoğu saat imalatçısı olan bölge işçileri ile tanıştırır. İşçilerin izole edilmiş ve kendine yeterli doğası Peter'i derinden etkiler. Kendi çıkarları doğrultusunda çalışmalarına müsade edildiğinde işçi topluluğunun başarılı olduğunu görür. İşte hayatının bu anında anarşist olduğunu hisseder. Hatta Jura Federasyonunda daimi bir görev alarak İsviçre'de kalmayı düşünmektedir. Guillaume onu, bunun pratik olmadığı konusunda ikna eder. Bu yolculuğun garip yanlarından birisi ise, mesafe olarak aralarında çok az bir uzaklık olmasına rağmen Peter ile Bakunin'in hiç karşılaşmamış olmasıdır. Bu aslında [karşılaşmak için] iyi bir şanstı, ama bir çok nedenden dolayı Peter Bakunin ile tanışmak üzere Locarno'ya gitmedi. Bunun sonucunda, önde gelen iki Rus anarşisti asla karşılaşamazlar.
Mayıs'ta Rusya'ya dönünce, "sansür yasası tarafından koşulsuz olarak yasaklanan", yüklü bir sosyalist yazını da yanında getirir. Bu onun devlete karşı ilk sabote edici hareketidir. Bu çalışmaları kardeşi ile paylaşmak için aşırı bir risk alır. Kısmen bu yazından cesaretlenen Alexander sosyalistlerle bizzat karşılaşmak için İsviçre'ye seyahat etti. Bu seyahatinin sonunda, Lavrov'un güçlerinin tarafını tutmaya karar verir. Bu ise Peter'in tarafına rakip bir taraftı. Şans eseri kardeşler arasında bir sürtüşme yaşanmaz. Bu tercihler iki kardeşin kişiliklerini yansıtıyordu.
Dönmesini takiben, Peter bulduklarını diğerleriyle paylaşmaya sabırsızlanmaktadır. Ama koşullar bu tip bir faaliyeti oldukça riskli hâle getiriyordu. Peter, güvenebileceği insanlar bulmak zorundaydı. Bu güveni, devrimci bilinci tüm Rusya'ya yaymak için kurulmuş olan Chaikovski Çevresi'nde buldu. Bu gruba katılmakta bazı güçlükler çekti. Çevrenin çoğu liderinden farklı ideolojik görüşleri vardı ve Çevrenin üyelerinin çoğundan 7-10 yıl daha yaşlıydı. Bazıları onun Çevrenin davasına tam olarak katkıda bulunamayacağını ya da bulunmakta isteksiz olacağını düşünüyorlardı.
1873Peter kendisine yöneltilen eleştirilerin yanlış olduğunu knizhnoe delo adlı komitedeki çalışmaları ile ispatlar. Bu komite, köylülere hitap edecek şekilde mevcut sosyalist yazının gözden geçirilip düzenlenmesi amacıyla kurulmuştu. O zaman sadece düşünsel yaklaşımlar güdülüyordu. Chaikovski Çevresi, bu tip bir yazının işçileri isyana teşvik etmeyeceğini düşünüyordu. Bunun yerine, kitlelerin gerçekleştirdiği başarılı devrim hikâyeleri gerekliydi. Bu broşürlerin aşırı basit olması gerekecekti, çünkü emekçi sınıfın eğitimsizliği söz konusuydu. Bu broşürler köylüler tarafından gayet olumlu karşılandı ve sonunda hükümet bunları "aşırı derecede zararlı" ilan ederek yasadışı ilan etti. Peter broşürlerden sadece birinin yazılmasından sorumluyken, komitenin gelişmesinde önemli etkileri olmuştu.
Yazla birlikte Peter Çevre içindeki diğer projelerle de ilgilenmeye başlar. Ama ailesinin varlıklarından birisini sattığında, Çevreye para vermeyi reddetmesi bir çoğunu kızdırır. Çevre, Bakunin ile Lavrov arasındaki güç mücadelesinde hangi tarafı tutacaklarını tartışmaya başlayınca, gerilim daha da artar. Peter, Lavrov'un tarafını tutmanın (Çevrenin büyük bir kısmı bunu istiyordu), işçiler arasında devrimci tohumların ekilmesinde katedilen ilerlemeyi olumsuz etkileyeceğini düşünmektedir.
Peter, Çevre'nin rabochee delo faaliyetleri sırasında işçilerle bizzat aşina olmuştur. Bu komitenin içinde yer almak, Peter'in emekçi gruplarına dersler vermesini gerektiriyordu. Hem polisten sakınmak, hem de kendisini (hedef kitlesi olan) köylülerle daha ilgili kılmak için kendini genellikle Borodin adlı bir köylü olarak gizliyordu. Bu nedenle ve hayatının ilk dönemlerinde emekçi sınıfla haşır neşir olması sayesinde, Peter diğer eğitimcilerden çok daha başarılı olur. Bunun da ötesinde, işçilerle doğrudan temas içinde olmaktan ve sözlerinin onlar üzerindeki etkilerine tanık olmaktan büyük bir sevinç duymaktadır. Derslerin sonunda, işçilerin birleşmesine ve mevcut hükümet sisteminin yıkılmasına yol açacağını umut etmektedir.
1874Chaikovski Çevresi amaçlarını gerçekleştiremeden önce önemli gerilemeler yaşadı. Mart'ta öğrencilerin kaldığı bir apartman polis tarafından basılır. İçerde, polis P.A. Kropotkin tarafından yazılmış devrimci manifesto'nun kopyalarını bulur. Bu manifesto Peter'in ilk önemli siyasi beyanatı olsa da, polis onun tüm khozhdenie v narod'nin (halk hareketi) lideri olduğu sonucuna varır. Kropotkin bunu haber alır almaz hemen ülkeden ayrılmaya karar verir. Ama ayrılmadan önce, Peter Coğrafya Topluluğuna bir sunuş yapmak istiyordu. Sunuşu takiben ayrılmak üzere tüm eşyalarını paketlenmiş hâlde hazırlamıştır. Sunuş olumlu karşılanır ve durum Peter'in kaçmasına uygun gözükmektedir. Arabaya biner binmez, işçilerle dolu olan başka bir araba ona yaklaşır. Tutuklanmaktan kaçan işçilerin yardımına ihtiyaçları olabileceğini düşünen Peter, işçilerle konuşmak üzere arabasından iner. Arabasından iner inmez, işçilerin arabasından bir grup polis çıkar ve Peter'i Prens Peter Kropotkin olarak değil de, anarşist köylü Borodin olatak tutuklarlar.
Peter sunuşunu yaparken polis apartman dairesini araştırmıştır. Onun ve diğerlerinin yaptıklarına dair açık deliller sunan günlüğünü, bir çok kitabını ve yazılarını bulmuşlardır. Peter ayrıntılı bir şekilde sorgulanır, ama herhangi bir bilgi vermeyi reddeder. Polis en sonunda Peter'in aleyhine tanıklık etmeleri için köylülere rüşvet vermek zorunda kalır. Bu bilgiler ışığında, Nisan ayında kötü bir ün kazanan Peter ve Paul Kalesi'ne nakledilir.
Bu kaledeki koşullar oldukça ağırdır. Hücreler nemli ve oldukça rahatsız edici hâldeydiler. Mahkûmlar birbirinden tamamen izole edilmiştir; böylece Peter haftalarca insanlarla hiçbir iletişimi olmadan tutuklu kalır. Hapishanede yazı yazmasına izin verilmez; Peter gibi büyük bir aydın için bu ağır bir cezadır. Peter'in akıl sağlığını korumasına yardım eden sadece iki faaliyet vardı; okumak ve egzersiz yapmak. Peter'in okuduklarının büyük bir kısmı bilim ve tarih üzerineydi; bunları kız ve erkek kardeşleri gönderiyorlardı. Her gün cezaevinin avlusunda gezinmesine müsade ediliyordu. Ama bu kısa zaman Peter'i tatmin etmiyordu. Buna ek olarak zamanının çoğunu hücresinde volta atmakla geçiriyordu.
Peter'in akademik ve ailevi ilişkileri yavaş yavaş ona karşı gösterilen muameleyi etkilemeye başlar. Eylül'de, Coğrafya Topluluğu, cezaevi otoritelerini Peter'in hergün uzun saatler boyunca coğrafya makaleleri üzerine yazması ve çalışması için özel izin vermeye ikna eder. Sonuç ise 1876 yılında basılacak olan buzul çağlarına ilişkin kapsamlı bir çalışma oldu.
1875Bu yılın ortalarına doğru, daha fazla siyasi mahkûm tutuklanmış ve kaleye doldurulmuştur. Peter'in ilk hapishaneye geldiğinde var olan sessizlik artık kırılmıştır. Mahkûmlar duvarlara vurarak birbirleriyle haberleşirler. Bu sıralarda Peter'in beklenmedik bir ziyaretçisi olur. Bir öğleden sonra, çar'ın büyük kardeşi olan Büyük Prens Nikolai Nikolaevich, tamamen habersizce Peter'in hücresine gelir. Bu benzeri görülmemiş bir şeydir. Büyük Prens, bu kadar soylu konuma sahip bir insanın neden devrimci hareketle ilgilendiğini anlamak için Peter'i ziyaret etmiştir. Karşılaşma, her ikisinin de birbirinden pek hoşlanmaması ve diğerinin toplum için büyük bir tehlike olduğunu düşünmesi nedeniyle pek de iyi geçmez. Büyük Prens, Peter'in mantığını anlamadan hücreyi terk eder.
Yıl sonuna doğru Peter umudunu kaybetmeye başlamıştır. Soruşturmalar devam eder ve polis Peter'i itiraf ettirmek için her türlü araca başvurur. Bu sıralarda, sağlığı da kötüleşmeye başlar. Hücrenin nemli ve soğuk koşulları yüzünden Peter romatizmaya yakalanır. Aralık'ta Adalet Bakanlığı, mahkemesi yaklaşan Peter'in St. Petersburg Tevkif Evine nakline karar verir. Peter, Peter ve Paul Kale'sinde 21 ay geçirmiştir.
1876Tevkif Evine geldikten sonra Peter'in yaşama koşulları iyileşir. Bunun nedeni ise, Peter'in kendi sözleriyle, evin "yabancı ziyaretçiler için hazırlanmış büyük bir gösteriş yeri" olmasıdır. Artık Peter'in arkadaşları ve ailesiyle görüşmesi serbest bırakılmıştır. Yaşama koşullarındaki bu iyileşmeye rağmen, Peter'in sağlığı kötüleşmeye devam eder. Peter'in yeni hücresi, Peter ve Paul Kale'sindekinden oldukça küçüktür (dört adım genişliğinde) ve Peter günlük yürüme rutinini gerçekleştirmeye çalışırken bile başı döner. Kısa bir süre sonra, klostrofobi [kapalı yerlerde bulunmaktan çekinme, korkma -çev.] rahatsızlığı başgösterir.
Kızkardeşi sağlığı hakkında oldukça endişelidir. Doktoru, sağlığı iyileşinceye kadar Peter'i askeri askeri hastaneye sevk etmesi konusunda ikna etmeyi başarır. Mayıs'ta St. Petersburg Askeri Hastanesi'ne nakledilir. Bu pek çok açıdan önem taşıyordu. En başta, Peter sonunda ruhsal ve bedensel sağlığının iyileşmesi için gereken tıbbi yardıma ulaşabilmiştir. Nakledilmesinin hemen akabinde kendini daha iyi hissetmeye başlar. Ama bunun doktorları tarafından farkedilmesine izin vermez. Bu ise Peter'in hastaneye nakledilmesinin ikinci önemli nedenini gösterir; güvenlik hastanede çok daha gevşektir. Peter hemen bir kaçma planı üzerinde çalışmaya başlar.
Haziran sonunda, Peter hastane alanında yaptığı günlük yürüyüşü sırasında kaçmayı düşündüğü ayrıntılı bir plan hazırlamıştır. Diğer birçok kişi gardiyanların dikkatini çekerek, sahilin kaçış için uygun olmasını sağlayacak ve Peter binek arabası ile kaçacaktır. Kaçacağı gün geldiğinde, bir felaket tüm planları altüst eder. İşbirlikçileri sahil tarafının temiz olduğunu işaret etmek için kullanılacak kırmızı bir balon bulamamışlardır. Kaçış gerçekleşmez ve bu aslında Peter için bir şans olur. Bir köylü konvoyu kaçış yolunu kapatmıştır. Peter eğer kaçmaya kalkışmış olsaydı, tekrar yakalanması neredeyse kesindi.
Sonraki 24 saat boyunca Peter'in arkadaşları yeni bir kaçış planı hazırlamak için delicesine çalışırlar. Bayağı bir çabadan sonra, Peter'in ilk planında gerekli değişiklikleri yaparlar. Tek sorun yapılan değişikliklerden Peter'in haberdar edilmesidir. Bu da bir saatin içine planını ana hatlarıyla açıklayan bir notun saklanmasıyla hâlledilir. Peter'in yakın arkadaşlarından birisi onu ziyaret eder ve saati ona hediye olarak verir. Peter'a saati dikkatlice incelemesini söyler. Bunu yapınca notu bulur. Artık yeni planı biliyordur. Ertesi gün herşey planlandığı gibi gider. Peter hapishaneden kaçar ve işbirlikçilerinden hiçbirisi de yakalanmaz. O akşam, grup St. Petersburg'un en lüks restoranlarından birinde bunu kutlar. Polisin onları burada aramayacağını tahmin ederler (ve bu tahmin doğru çıkar). Ertesi gün Peter, Finlandiya sınırını geçerek Rusya'dan ayrılır. Finlandiya'dan gemi ile İngiltere'ye hareket eder.
Peter'in İngiltere'deki ilk birkaç ayı ilişkiler kurmakla geçer. Temel fikri, Jura Federasyonu'nda tekrar çalışma isteğinden Guillaume'yi haberdar etmektir. Guillaume bundan çok memnun olarak, Peter'in Bulletin de la Federation Jurassienne'de makaleler yazmasını teklif eder. Yine zamanının bir kısmını da İmparatorluk Coğrafya Topluluğu için yazmakla geçirir. Ama onun asıl ilgisi işçi hareketineydi.
1877Peter Ocak'ta Londra'dan ayrılarak, tüm zamanını Jura Federasyonu'na ayırabileceği İsviçre'nin Neuchatel bölgesine yerleşir. Federasyona geri döndüğünde, 1872'de gördüğü enerjinin büyük ölçüde kaybolduğunu fark eder. Sorunlar büyük ölçüde federasyondaki liderlik eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Bu da bir amaç eksikliğine yol açmıştır; Peter [federasyonun] işçi hareketi üzerinde oldukça kısıtlı bir etkisi olacağını düşünmektedir. Paul Brosse, Peter'in grubun içinde etkilendiği bir kişiydi. Peter ve Brousse, Paris Komününü anma amacı ile 18 Mart'ta Bern'de bir gösteri organize ederler. Peter bu küçük kargaşanın biraz da olsa işçileri hareketlendireceğini düşünüyordur. Feerasyon'un kimi üyeleri gösteri sırasında polisle bir çatışma olmasından endişeleniyorlardı. Peter'in aslında umduğu da buydu. Polis müdahalesinin büyük bir propaganda olacağını biliyordu.
Gerçekten de polisle çatışma olur. Grup komünün anısına kırmızı bir bayrak taşıyordu. İsviçre yasası bu bayrağın kamusal alanda gösterimini yasaklamıştı. Polis güç kullanarak bayraklara el koymaya çalışır. Birçok göstericinin yanı sıra altı yedi polis de yaralanır. Ama polis tüm bayrakları ele geçiremez. En sonunda bayraklar konuşmaların yapıldığını salona ulaştırılır. Polisin vahşi tutumu işçiler üzerinde büyük bir etki yaratır. Gösteriden sonra federasyonunun üye sayısı ikiye katlanır. Guillaume, Peter'in gösterinin başarılı olduğu fikrine katılmaz. Kullanılan şiddet içeren taktikleri onaylamaması, Peter ile arasında bölünmeye yol açar.
Takip eden yıllarda, Peter toplumsal kongrelerle yakından ilgilenir. Eylül'de Enternasyonal'in son toplantısına katılır. Örgüt, Marx'ın merkezi New York'a taşıması sonucunda kötü bir sonla karşılaşır. Enternasyonal dağılma sürecinde iken, Peter Jura Federasyonu'nun Kuzey ve Güney birimleri arasında oluşan sorunları fark eder. Bu bölünme, toplantılarda alınan kararların çoğunu sabote etmekteydi.
Peter, Enternasyonal toplantısından bir hafta sonra Ghent'deki Evrensel Sosyalist Kongresi'ne (Universal Socialist Congress) katılır. Oturumdaki iki sekreterlikten birisi için aday gösterilse de, polisin kendisini aradığını öğrenen Peter Kongre'den erken ayrılmak zorunda kalır. Belçikalı yetkililerin kendisini Rusya'ya iade edeceklerinden çekinen Peter, ülkeyi terk ederek İngiltere'ye geçer. Kısa bir süre sonra İsviçre'ye geri döner.
1878Peter bu yılın büyük bir kısmını Jura Federasyonu'nu güçlendirmek için uğraşmakla geçirir. Ağustos'ta ilk siyasi programını geliştirir. Bu program, Jura Federasyonu'nun yıllık toplantısında sunulur. Bazı önemli şahsiyetler Federasyon'da olsa da, Guilllaume ve Bakunin yoklardı (Guillaume artık faal değildi ve Bakunin de artık yaşamıyordu). Onların boşluğunu Peter doldurmaya çalışır. Programı dört kısımdan oluşuyordu:

1. kolektivizm
2. devletin yadsınması
3. toplumsal devrimin ve kapitalizmin sona erdirilmesinin kabulü
4. devleti sona erdirmenin aracı olarak eylemli propagandanın
(şiddet kullanımı) kabulü.

Peter, toplumun Paris Komününden etkileneceğini umuyordu. Çalışmalarının öncülüğünde işçilerin yaşam koşullarında sağlanacak iyileşmenin de olumlu olacağını umuyordu. Bu da toplumsal devrimin başlangını oluşturacaktı.

1879Peter, Jura Federasyonu'nun devrimi örgütleyebilecek durumda olmadığını fark eder. Bu nedenle, yılın büyük bir kısmını Brousse ile birlikte Federasyonu yeniden yapılandırmak için çalışarak geçirir. Çabaları özellikle Federasyon'un Ekim Kongresi'nde yoğunluk kazanır. Eski liderlerin büyük bir kısmı artık Federasyon'un içinde yer almıyordur; Peter bunu faaliyetlere yeni bir yön verilmesi için bir fırsat olarak görür. "Pratikte Gerçekleşmesi Açısından Anarşist Fikir" başlıklı bir konuşma yapar. Bu konuşma, Peter'in geleceğe yönelik planlarını ortaya koymaktadır. Görüşlerin çoğu bir önceki kongrede söylenenlerin benzeri olsa da, Peter anarşistlerin siyasi bir parti olmaması [hâline gelmemesi] gerektiğini söyler. Bu fikirler kongrede genelde olumlu karşılanır.
Peter sessizce evlenir.
1880Peter artık Federasyon kongresinin önde gelen simalarından birisidir. Herhangi bir yeni duruş geliştirmese de, Jura federasyonunun sahip olduğu görüşleri geliştirmeye çaba harcar. İşte bu noktada, Federasyon artık Bakunin'in ortaya koyduğu geleneksel görüşlerden ayrılarak, Peter'in ifade ettiği görüşlere doğru yanaşır. Temel farklılıklar ücret sorunundan kaynaklanmaktadır. Bakunin, ücretlerin, harcanan emeğin biçimine ve miktarına dayandığı bir sistemi savunmuştu. Peter ise üretim ve geçimlilik araçlarının toplumdaki herkes arasında eşit dağıtılabileceği fikrini savunuyordu. Bu dönemde yaptığı konuşmalar, sosyalist hareket için önemli bir temel teşkil ediyordu.
1881Temmuz ayında, Peter Londra'da toplanan Uluslararası Anarşist Kongresi'ne katılır. Kongrenin kayıtları Peter'in kongre'de önemli bir role sahip olduğunu gösteriyor. Bu önemlidir, çünkü Peter'in Jura Federasyonu dışında da devrimci çevrelerde kabul görmeye başladığına işaret etmektedir. Kongre'de, Peter şiddet kullanımını devrimi ateşleyecek bir araç olarak kullanma fikirlerini açıklar. Tüm şiddet biçimlerini[-n kullanımını] gerekçelendirmekte zorlansa da, bir patlamanın bir oy'dan çok daha etkili olduğunu söyler. Ama bu bireylerin değil, halkın terörist eylemi olacaktır.
Bu yıllar boyunca, Peter dergicilikte de faaldir. Jura Bülteni'nde yazmanının yanı sıra Arbeiter Zeitung, L'Avant-Garde, La Justice için de çalışmalar yapar ve kendi dergisi La Revolte'u çıkarmaya başlar. Bu makalelerin içerikleri ekonomi üzerine siyasi saptamalardan, şiddet kullanımı üzerine tartışmalara kadar uzanmaktadır.
Bu yılın Mart ayında Çar Alexander II'nin suikast sonucu hayatını kaybetmesinin ardından, şiddet yollu propaganda konusunda bir çok makale yazar. Peter, bu olayı toplumsal devrimin yakınlaşmasının bir işareti olarak görür. Suikasti Rusya'da sayısız idam izler. Peter bunlara karşı kitlesel protestolar yapılması çağrısında bulunur. Peter'in Çar'ın infazını desteklemesinin yanı sıra [yaptığı] bu protesto çağrıları, Ağustos'ta İsviçre'den sınırdışı edilmesine yol açar.
Hemen hemen aynı dönemde, yeni Rus Çarı Alexander III, Kutsal Kardeşliği (Holy Brotherhood) kurar. Bu devrimcilere karşı saldırılar başlatmak üzere oluşturulmuş gizli bir örgüttür. Kardeşliğin ilk eylemlerinden birisi iki kişi için infaz emri çıkarmaktı. Birisi Narodnaia Volia üyesi Lev Gartman için, öbürü ise Peter Kropotkin için. Şans eseri Peter bu gizli plandan haberdar olur ve bunu gazetesinde, Londra Times'ında ve Newcastle'ın Chronicle'ında açıklar. [Suçunun] açığı çıkması karşısında güç durmda kalan Rus hükümeti, tüm casuslarını geri çağırır. Bu olay, Peter'in Rusya'ya geri dönmeme kararını almasına yol açar. Böylece, İngiltere'de dolaşarak dersler verir ve birçok yayın için makaleler yazar.
1882Bu yılın büyük bir kısmını, Peter Newcastle'ın Chronicle'ı için makaleler yazmakla geçirir. Bu makalelerin büyük bir kısmının konusu, Rusya'daki işçi sınıfına karşı gösterilen tutum ve hükümetin yolsuzlukları oluşturmaktadır. Etkileyici bir şöhret kazansa da, Peter İngiltere'de mutlu değildir. İngiltere'de ne işçi sınıfı hareketinin, ne de katılabileceği dikkate değer herhangi bir toplumsal örgütlenmenin olmadığını düşünmektedir. Ekim'de Fransız şehri Thonon'a gider. Ne yazık ki anarşist olarak ünü ondan önce gitmektedir. İki ay sonra tutuklanarak, (artık var olmayan) Enternasyonal'le olan ilişkileri nedeni ile beş yıl hapse mahkûm edilir.
1883-86Onu kurtarmak için gösterilen etkili uluslararası çabalara rağmen, Peter üç yılını Fransız hapishanesinde geçirir. Fransız hapishanesindeki koşullar iyi olmamakla beraber, Rusya'daki hapishanelerden çok daha iyidir. Peter'in karısını görmesine, siyasi olmayan eserler okumasına ve kısıtlı da olsa yazmasına izin verilir. Peter'in bu dönemdeki en önemli destekleyicilerinden birisi Elisée Reclus'tur. Reclus, Peter'a bilimsel eserleri ulaştırırken, Peter'in yaşam koşullarını da iyileştirmek için uğraşmıştır. Nihayet Ocak 1886'da, Fransız hükümeti Peter'in ülke dışında olmasının daha az tehlikeli olacağına karar verir. En kısa zamanda ülkeyi terk etmesi koşulu ile serbest bırakılır.
1886Hapisten bırakılmasından bayağı bir sonra Peter İngiltere'ye döner. Hapishanede geçirdiği zamanın düşünceleri üzerinde açıkça bir rolü olmuştu. Devrimci eylemlere kalkışacak enerjisi kalmamıştır. Yılın sonlarına doğru Peter kişisel nedenli iki sorunla karşılaşır. İlk olarak, karısı Tifüs nedeniyle oldukça ağır hastalanmıştır. Ama sonunda iyileşir. İkinci olarak ise, siyasi suçlamalarla Sibirya'ya sürgün edilen kardeşi Alexander intihar eder. Bu özellikle Peter için yıkıcı olur, çünkü birbirlerine çok yakındılar. Alexander'ın eşi, bu trajediden kendini toparlayana kadar onunla kalmak için Peter'in yanına gelir.
Bunu izleyen birkaç yıl boyunca, Peter gücünün ve zamanının el verdiği ölçüde, İngiltere'de pek çok yerde dersler verir ve anarşist bir gazete çıkarmanın hazırlıkları ile uğraşır.
1890'larBu on yıl içinde Peter'in İngiltere'deki popülaritesi zirveye ulaşır. O zamanın İngilteresindeki dikkate değer bir çok aydın ile arkadaşlığı vardır. Ama hastalığı yüzünden dersler vermeyi nerede ise tamamı ile bırakır. 1896 güzünde, La Revolt'u tekrar çıkarmak amacı ile çalışmak üzere Fransa'ya davet edilir. Fransız yetkilileri İngiltere'yi terk etmeden hemen önce onu ziyaret ederek, onu engellediler. 1897'de Britanya Bilimsel İlerleme Cemiyeti adına Kanada'ya davet edilir. Kanada'yı ziyaretinden sonra Peter dersler vererek ABD'yi dolaşır. Boston ve New York gibi yerlerde derslerine katılımın düşük olması onu hayal kırıklığına uğratır. Ama anılarının basılması konusunda Atlantic Monthly ile anlaşması onu memnun eder.
Peter'in zamanının büyük bir kısmı yazmakla geçer. Birçok devrimci yayın için düzenli yazılar yazmasının yanı sıra üç kitap üzerinde de çalışmalarına devam eder: Tarlalar, Fabrikalar ve Atölyeler; Karşılıklı Yardımlaşma ve Ahlak. Bu kitap ve makalelerinde Peter topluma yönelik anarşist-komünist bir bakış geliştirmeye çalışır.
1901Peter bir kere daha Amerika'yı ziyaret eder. Bu yolculuk onun için oldukça zorlu geçer ve Guillaume'ye fazla ömrünün kalmadığını söyler.
1901-09Belki de toplumsal devrimin yaklaştığını hissederek, Peter Rus siyaseti ile yeniden ilgilenmeye başlar. 1903'de Rus anarşist dergisi Khleb i volia'nın çıkmasına yardım eder. Bu anarşist dergi Peter'in daha önce yazdığı dergilerden farklıdır. Önceleri, dergilerin içerikleri üzerinde büyük ölçüde kontrol sahibi olmaktan memnunluk duyardı. Şimdi ise, bu dergideki konumu nedeni ile ancak kendi etkinliği yoluyla içeriği kontrol etmeyi umabilirdi. 1904 yılında, terörizme yaklaşım konusunda dergiyle anlaşmazlığa düşmesi sorun yaratır. Rusya'daki şiddeti böyle dışardan cesaretlendirmenin sorumsuzluk olduğuna ve devrimci hareketi destekleyici potansiyeli soğutacağına inanıyordu. 1905 yılında dergi yayımına son verir.
Rusya'da 1905 yılında, Peter'e yeni toplumsal devrimin yakın olduğu umudunu aşılayan bir ayaklanma yaşanır. 1905 ve 1907 yılları arasında, anarşistlerin Rus devriminde nasıl bir tutum izleyeceğine dair bir dizi toplantılar düzenlenir. Peter, anarşist davaya yardımcı olmak için Rusya'ya gitmeyi bile düşünür. Ama en sonunda Rus Devleti devrimi bastırmayı başarır. Bu, Peter'da derin bir ümitsizliğe yol açar. Devrimci faaliyetteki muhtemel zayıflıkları görmeye başlar. Bu ise radikal dergicilikten geri çekilerek, tamamen kendisini kitap yazmaya adamasına yol açar.
Rus ayaklanmasını takip eden dönemde, polis ve hükümet casuslarının aralarına sızma çabaları nedeniyle radikal gruplar sorunlar yaşadılar. 1908 yılında, Peter bir adamın iki taraflı casus olmakla suçlandığı bir mahkemede hakim rolünü üstlenir. Hakim rolünde olmaktan rahatsızlık duyan Peter, duruşmanın pek az faydalı bir sonucu olduğunu düşünüyordu.
Bu zaman zarfında Peter bir bilim insanı olarak enginliğini ortaya koyan, Rus edebiyatı ve Fransız Devrimi üstüne kitaplarını yayınlar.
1909-14Bu dönemde sağlık durumu kötüleşir. Londra'dan daha sıcak bir iklime sahip Brighton'a gitmeyi planlar. 1908 yılında, nemli İngiliz kışından kurtulmak için kışlarını İtalya ve İsviçre'de geçirmeye başlar. 1913 yılında, İsviçre yetkililerini devamlı olarak İsviçre'de ikamet etmesine izin vermelerine ikna eder. Bu izni tüm anarşist faaliyetlerden uzak kalması koşulu ile verirler.
1912 Şubat'ında, (Peter'in daha önce ziyaret ettiği) Lena altın madeni işçileri daha iyi çalışma koşulları talebiyle greve giderler. Askerler, grevi kırmak için kalabalığın üzerine ateş açarlar, 270 kişi öldürülür ve 240 kişi ise yaralanır. İşçi ayaklanmalarını canlandıracağını uman Peter derhal bu olayı gündeme getirmek için çalışmaya başlar. Bu olayı protesto etmek için diğer altın madenleri de greve giderler. Ama devrim başlamadan I. Dünya Savaşı'nın başlaması herşeyi kesintiye uğratır.
1914-1917Peter'in I. Dünya Savaşına karşı aldığı tavır oldukça açıktı. Bütün ülkelerin Almanya'ya karşı birleşmesini savunuyordu. Herkese Fransa'nın Almanya'dan korunması gerektiğini söylüyordu. Bunun sebebi ise Fransa'nın toplumsal eşitlik ve özgürlük konularında dünyaya esin kaynağı olacak bir ülke olduğuna inanmasıydı. Almanya'yı ise insanlığın kurallarına saygısı olmayan, "Hun orduları" olarak nitelendiriyordu. Sağlığı ne zaman izin verirse, Almanya'ya karşı düzenlenen mitinglerde konuşmalar yapar.
Peter'in heyecanı Almanya yenilebilirse ortaya çıkacak ihtimallerden kaynaklanıyordu. Bu tür bir savaşı takip edecek yeniden yapılanma sürecinin toplumsal değişim için ideal koşulları ortaya çıkaracağına inanıyordu. Peter için, Almanya'ya karşı savaş devlete karşı savaş demekti.
1917Şubat 1917 olayları hemen hemen herkes için bir sürpriz olur. Rus Devrimi, Peter ve diğerlerinin yıllardır yazdıkları gibi, kendiliğinden olan bir devrimdi. Devriminin başarılı olduğu kesinleştiğinde, Peter Rusya'ya dönmek için hazırlıklara başlar. Almanya'ya karşı savaşın hâlâ önemli olduğu konusunda insanları uyarmaya devam eder. Yeni Rus toplumu, ancak savaş bittikten sonra güvenlik içinde olabilirdi.
30 Mayıs 1917'de Peter Petrograd'a varır. Bu sıralarda bir çok devrimci geri dönüyor olsa da, Peter'in ünü büyük bir kalabalığın onu karşılamak üzere toplanmasına neden olur. Hatta yeni hükümet onu karşılamak üzere temsilciler gönderir. Bu fırsatı kullanarak, devrimcileri yücelten ve Rusya'nın Almanya'ya karşı savunulmasını destekleyen uzun bir konuşma yapar. Rusya'nın, tüm yurttaşlarına ve uluslarına eşitliği garanti eden tarihteki ilk ülkesi olmasından dolayı aşırı mutludur.
Bu yılın geri kalan kısmında, Peter hükümet politikalarının oluşturulmasına katılır. Yerel yönetimin desteklendiği, ABD'ye benzer bir sistemin uyarlanmasını savunur. Savaş içinde olmaları nedeniyle fikirlerine karşı çıkılır. Ama Bolşeviklerin iktidara gelmeleriyle birlikte Peter hükümet içindeki faaliyetlerini büyük ölçüde durdurur.
1918-19211918'de Peter'in Bolşevikler tarafından hapsedildiğine dair söylentiler yayılır, ama o serbesttir. Hem iç savaşın neden olduğu dayanılmaz yaşam koşulları, hem de Bolşeviklerin iktidara gelmesinin devrimin başarısızlığı anlamına geldiğini görmesi yüzünden Peter son derece mutsuzdur.
Hayatının geri kalan kısmını, aralarında Ahlak adlı kitabının da bulunduğu yarım kalmış eserlerini tamamlamakla geçirir. Birçok üniversiteden teklifler alsa da, bozulan sağlığı nedeniyle hepsini geri çevirmek zorunda kalır. Avrupa'da yayınlanan birçok dergi için yazılar yazmaya devam eder.
1920 yılında, sağlığı o derece bozulmuştu ki artık arkadaşlarıyla konuşmakta bile güçlük çekmektedir. Birçok kimse iklimi daha sağlıklı bir yere gitmesi için ona Rusya'dan ayrılmasını öneriyordu. Ama Peter olduğu yerden oldukça memnundu. 8 Şubat 1921'de Peter Kropotkin hayata gözlerini yumar. Lenin'in kişisel izniyle anarşistler büyük bir cenaze töreni düzenlerler. Bu, anarşistlerin kitlesel olarak Rusya'daki son bir araya gelişi olur.

Çeviri: AnarşistBakış

Kaynak: "Chronology of Peter Kropotkin's Life".
*"Paris Komünü" - 1880
*"Toplumcu Evrimde Anarşizmin Yeri" - 1887 [KARAŞIN'a]
*"Ücret Sistemi" - 1889
*"Anarşist Komünizm: Temelleri ve İlkeleri" - 1891
*"Komünizm ve Anarşizm" - 1901
*"Anarşizm" - 1910
*"Savaş!" - 1916
*"Rus Devrimi ve Sovyet Hükümeti" - 1919
*"Lenin'e Mektup I" - Mayıs 1920
*"Lenin'e Mektup II" - Aralık 1920



LİNKLER :
Not: Farklı linklerdeki tüm dokümanlar sıralandığı için bazı yazılar birden çok defa listede yer almaktadır; bu nedenle yazı isimleri sadece bir kere tercüme edilmiştir. Aynı linklerin sıralanması sanırım ulaşım açısından faydalı olacaktır.

Anarchy Archieves'den Yazıları:
* Göç Edeceklere Tavsiyeler (Advice to Those About to Emigrate).
* (Anarchism: its philosophy and ideal).
* Anarşizm ("Anarchism"), The Encyclopaedia Britannica, 1910.
* Anarşist Ahlak (Anarchist Morality), 1909 - fr. (La Morale Anarchiste)
* Gençlere Çağrı (Appeal to the Young), 1899.
* Zihin Emeği ve El Emeği ("Brain Work and Manual Work"), The Nineteenth Century, Mart 1890, s. 456-475.
* Paris Komünü (The Commune of Paris), 1896.
* Komünizm ve Anarşizm (Communism and Anarchy), 1891.
* Ekmeğin Fethi (The Conquest of Bread), 1906 - isp. (La conquista del pan) - fr. (La conquête du pain)
* Ahlak: Kökeni ve Gelişmesi (Ethics: Origin and Development), 1924.
* Tarlalar, Fabrikalar ve Atölyeler (Fields, Factories and Workshops), 1899.
* Büyük Fransız Devrimi (The Great French Revolution), 1909.
* Rus Edebiyatında İdealler ve Gerçekler (Ideals and Realities in Russian Literature)
* Rus ve Fransız Hapishanelerinde (In Russian and French Prisons), 1887.
* Kropotkin'in Devrimci Broşürleri (Kropotkin's Revolutionary Pamphlets), 1927 - kendi derlemesi.
* Bir Devrimcinin Anıları (Memoirs of a Revolutionist), 1899.
* Modern Bilim ve Anarşizm (Modern Science and Anarchism), 1912.
* Karşılıklı Yardımlaşma (Mutual Aid), 1902.
* Düzene Dair (On Order).
* Sosyalist Evrimde Anarşizmin Yeri (The Place of Anarchism in Socialistic Evolution), 1887.
* Sosyalizm Altında İlerleme (Process Under Socialism)
* Önerilen Komünist Yerleşim: Tyneside veya Wearside İçin Yeni Bir Koloni (Proposed Communist Settlement: A New Colony for Tyneside or Wearside)
* İsyan Ruhu (The Spirit of Revolt) -(alternatif .txt)
* Devletin Tarihsel Rolü (The State: Its Historic Role), 1903.
* Ücret Sistemi (The Wage System), 1889.
* Savaş! (War!), 1914.
* Mektuplar: Kropotkin'den Alexander Berkman'a, Kasım 1908 (Letters: Kropotkin to Alexander Berkman, November 20, 1908, re: Blast)
VE Hakkında Yazılanlar:
* Peter Kropotkin'in Federalist Düşünceleri (Peter Kropotkin: His Federalist Ideas), C. Berneri.
* Kropotkin I. Dünya Savaşını Destekledi mi? (Did Kropotkin Support World War I?), Kate Sharply Kütüphanesinden.
* Kropotkin'e Övgü (Tribute to Kropotkin), Freedom Anarchist Pamplet, no. 4.
* Kropotkin'in Karşılıklı Yardımlaşma Kavramı (Kropotkin's Concept of Mutual Aid)
* Peter Kropotkin'in Anarşist Komünizmi (Peter Kropotkin's Anarchist Communism), Jon Bekken, Spunk Press'den.
* Kropotkin: Rusya'da Bir Koperatif Ekonomi İçin Temeller (Kropotkin: Basis for a Cooperative Economy in Russia), Ronald Logan.
* Kropotkin'den Bazı Hatıralar (Some Reminiscences of Kropotkin), Alexander Berkman

The Pierre J. Proudhon Memorial Computer (FlagBlack)'da Anarchist Library'de Yazıları:
* - (Anarchist Morality)
* - (An Appeal to the Young)
*- (Definition of Anarchism)
* - (The Paris Commune)
* - (The State: Its Historic Role)
* - (The Wage System)
* - (War)
*From Small Communal Experiments and Why they Fail:
+ (Proposed Communist Settlement: A New Colony for Tyneside or Wearside)
+ (Advice for Those About to Emigrate)
+ (Communism and Anarchy)

Freedom Press'den (Tao) Yazıları -özetlenerek:
* - (The Conquest of Bread) (27k) (Ya da alternatif adres)
* - (Mutual Aid - A Factor in Evolution) (26k)
* - (The State: It's Historic Role) (3k)
* - (Fields, Factories and Workshops) (40k)
* - (Max Nettlau on Kropotkin at Work) (27k)
* - (Act For Yourselves) (14k)
* - (Anarchism: Its Philosophy and Ideal) (64k)
İki Değerlendirme Yazısı:
* Karşılıklı Yardımlaşma'ya Giriş (An Introduction to Mutual Aid) (15k)
* Evrim ve İdeoloji (Evolution and Ideology) (38k)

Leading Edge International Research Group'dan
* - (The Suppressed Ideas of Kropotkin on Evolution - Basis for a Cooperative Economy in Russia, Ronald Logan, (1993 - Prou Journal)).

Spunk Library'den
* - (Peter Kropotkin's Anarchist Communism)
* - (Anarchist Morality)
* - (Preface to the Conquest of Bread, 1913 Edition)
* - (Peter Kropotkin: On Order)
* - (From Peter Kropotkin, The State---Its Historic Role)
* - (Peter Kropotkin on process under Socialism)
* - (Mutual Aid)
* Resimler (Kropotkin - Images)
* Anarşizm ve Devrim (Anarchism and Revolution by Peter Kropotkin)
* Devrimci Hükümet (Revolutionary Government by Peter Kropotkin), 1892.

Yelah Archive'den
* - (Anarchist Communism - Its Basis and Principles) .txt
* - (Anarchist Morality) - .txt

Houston Catholic Worker'dan
* Katolik İşçi Hareketinin Kökenleri (Roots of the Catholic Worker Movement: Saints and Philosophers who Influenced Dorothy Day and Peter Maurin - Peter Kropotkin), Joe Peabody.

Anarchism in Canada'dan
* Kropotkin'in Ölümü (The Death of Kropotkin) - Herbert Read'ın Anısına Yazdığı bir şiir.


Anarşist Yazın Ana Sayfa --->