Hekurudha e Semmeringut
Austri (1848-1854)

Hekurudha e parë malore, e ndërtuar nga figura e shquar shqiptare e teknikës hekurudhore e shek XIX, arkitekti dhe inxhinieri Karl Gega

Në vitin 1848 ai bën një udhëtim të gjatë studimi në Gjermani, Belgjikë, Francë e Angli dhe, me t’u kthyer, hyn përsëri në shërbimin e hekurudhave shtetërore dhe u mor me trasimin e linjës hekurudhore të Semmeringut, tunel i gjatë 1430 metra. Asokohe diskutohej lidhur me mundësinë e trasimit të një hekurudhe me aderencë të thjeshtë. Kësaj zgjidhjeje ai iu kushtua mbas një udhëtimi të ri në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe në Angli. Më 1849 u bë drejtor i Seksionit të Ndërtimit të Hekurudhave dhe më 1850, drejtor i drejtorisë së përgjithshme për ndërtimin e hekurudhave shtetërore në Vjenë.
Përafërsisht 42 km linjë hekurudhore kalon përmes Alpeve të Italisë së Veriut, duke arritur pikën kulminante në 898 m sipër nivelit të detit. Puna i kushtoi Karl Gegës ndërtimin e 16 ujësjellësve përgjatë linjës hekurudhore, me gjatësi të përgjithshme prej 1502 metra, dhe 15 tunele, me gjatësi të përgjithshme prej 4520 metra. Përveç këtyre, u ndërtuan disa qindra ura të vogla dhe një mori muresh mbrojtëse për sigurimin e trenave nga shembjet e dheut. Për të gjitha këto u hodhën në erë 1.500.000 m3 shkëmbinj, u zhvendosen 3.500.000 m3 dhe, u stivuan 65.000.000 tulla dhe u ngritën 80.000 blloqe guri. Duhet pasur parasysh se asokohe, për shpimin e formacioneve shkëmbore, s’kishte mjete të tjera veç turjelave me dorë. Edhe në ndërtimin e ujësjellësve dilnin shumë vështirësi. Meqë në atë kohë nuk njiheshin vinçat e mëdhenj, ndërtimi i atyre shtyllave madhështore që arrinin deri 45 metra lartësi dhe një gjerësi deri 20 metra, bëhej nepërmjet skelave të luhatshme.

Vetëvrasja për dështimin e hekurudhës!
Karl Gega lindi në Venedik më 10 janar 1802 (dikush e shkruan 1800) dhe vdiq në Vjenë, më 14 mars 1860, duke vrarë veten prej dëshpërimit. Pak kohe përpara se të përfundonte ndërtimin e hekurudhës së Semmeringut, qeveria austriake e dërgoi atë në Sibenburg që të ndërtonte një rrjet hekurudhor të ri. Në të vërtetë, kjo ishte një manovër e bërë me paramendim për ta larguar së andejmi, pikërisht në një kohë kur po përfundonte vepra e tij kryesore. Mjaftonte një lajthitje banale e teknikëve, që dy anët e tunelit të mos takoheshin në pikën e dëshiruar, por t’i shmangeshin njëra- tjetrës, në drejtime të kundërta. Gjithçka mund të ndodhte në mungesë të tij. Ndodhej në Vjenë kur dikush i tha se dy anët e kundërta të tunelit të Semmeringut paskeshin devijuar gjatë shpimit pa u takuar. Ky lajm e tronditi tej mase Karl Gegën. Me dështimin e kësaj vepre, në të cilën ai kishte derdhur të gjithë përvojën e njohuritë, për të nuk kishte më kuptim jeta. Ndoshta vdekja iu duk më e lehtë se sa poshtërimi, përqeshja dhe përbuzja e kundërshtarëve!. Përfundoi në vetëvrasje, në një banesë të Vjenës, në rrugën “Kulla e kuqe”, nr. 6. Ndërkohë, tuneli i Semmeringut kishte përfunduar me sukses, por Karl Gega nuk arriti ta gëzonte përurimin e veprës së tij madhështore.

Kush është mjeshtri i hekurudhave
Vitet e fundit të Karl Gegës qenë të mbushura plot me brenga e hidhërime. Të parët e tij kishin mërguar në Venedik së bashku me shumë bashkatdhetarë të ikur nga Shqipëria Veriore, pas pushtimit osman. Pasi kreu një kolegj për filozofi e matematikë me përfundime shumë të mira, në moshën 15- vjeçare u regjistrua në Universitetin e Padovës dhe pas një viti diplomohet në degën e inxhinierisë. Më 1819, kur sapo kishte mbushur 17 vjetët, merr titullin Doktor në matematikë. Ai punoi në hapjen e rrugës së madhe malore në provincën e Belunos. Gjatë periudhës 1824-30 në provincën e Trevisos, në një pjesë rruge drejtoi punimet edhe nga ana hidraulike. Nga 1830-33 ishte inxhinier në Rovigo dhe pastaj deri në vitin 1836, u caktua në departamentin e ujërave pranë drejtorisë së bujqësise në Venedik dhe në 1848 si inspektor i Drejtorisë së Përgjithshme të Ndërtimeve, drejton ndërtimin e hekurudhave të Jugut deri në Laihah. Mjerisht, të dhënat e jetës dhe të veprimtarisë së Karl Gegës na kanë arritur mjaft të gjymtuara, aq sa nuk e kënaqin kurreshtjen e ligjshme për ta njohur terësisht.
Shtatë vjet pas vetëvrasjes së tij, në 1867 eshtrat e tij u vendosën përfundimisht në një varr përmendore. Edhe në stacionin e Semmeringut, pas dy vjetësh, iu ngrit një përmendore në kujtim të këtij nismëtari të hekurudhave malore. Vite më vonë, u emetuan pulla poste dhe kartmonedha me fytyrën e Karl Gegës. Ndërkohë, filluan shtrëmbërime tendencioze lidhur me kombësinë, “gjoja” italiane apo gjermane të këtij personaliteti. Por në vetë qarqet e kulturës austriake nuk munguan autorë objektivë, që e kanë vënë në dukje origjinën e tij shqiptare, siç është p.sh. rasti i Friedrich Wallisch, i cili, në librin me titull “Neuland Albanien”, botuar në Stuttgart 1931, thotë në faqen 113: Karl Gega, ndërtuesi gjenial i hekurudhës së Semmeringut, ka qenë me prejardhje shqiptare, siç dëshmon vetë mbiemri i tij “Gega”, që do thotë nga Shqipëria Veriore.

Të dhëna teknike
(Gjatësia e linjës në Alpe, 41 km, midis viteve 1848 dhe 1854), vepër me vlera historike e marrë në mbrojtje nga UNESCO. Hekurudha lidh Vienën me Triesten (Austri-Itali) dhe gjatësia e përgjithshme e saj është pikërisht 75 km e 116,7 metra.

Kuriozitete
Zgjidhja e problemit të hekurudhës së Semmeringut nga Karl Gega u kundërshtua nga shumë specialistë, mbasi asohohe diskutohej shumë rreth vështirësive që lokomotiva të ngjitej në atë lartësi me aderence të thjeshte, por eksperienca provoi se ishte një gjë e mundshme, siç e kishte parashikuar ai, që lokomotiva me tren të përshkonte një pjerrësi 25 dhe rreze 180 metra. Enkas për hekurudhën malore të Semmeringut u shpall një konkurs midis konstruktorëve të lokomotivave për të ndërtuar një lokomotivë më të fuqishme, sepse zgjidhja e problemit kushtëzohej edhe prej forcës tërheqëse të lokomotivës. Në vitin 1854 përfundoi kjo linje që është shembulli i parë i hekurudhave malore. Vështirësitë e shumta i nxori sidomos shpimi i tunelit kryesor, që është si të thuash pika kulminante e kësaj hekurudhe malore, tuneli i Semmeringut, në lartësinë 818 metra mbi nivelin e detit. Ky tunel, për arsye të gjatësisë së tij, nuk u shpua vetëm horizontalisht e nga të dy anët, por edhe vertikalisht në gjashtë vende, për të hapur galeri porsi puse, nga të cilat nxirrej dheu e gurët. Hekurudha e Semmeringut, në dhjetor të vitit 1998, është marrë në mbrojtje të UNESCO-s në bazë të Konventës për “Mbrojtjen e Vlerave Botërore Historike dhe Vlerave të Trashëguara”, me arsyen se “kjo hekurudhë është ndërtuar në një terren të vështirë dhe në mënyrë konstruksioni në vlerat mbinjerëzore”
Përgatiti: Edi Prifti