Somero

"Ka vu savas," Napoleon ultempe dicis a Fontanes, "quo maxim multe astonas me? La senpoveso di forteso establisar irgo. Esas nur du povi en la mondo: l'espado e la mento. Fine l'espado es sempre vinkata da la mento."

Konquesteri, quale ni vidas, es kelkafoye melankolioza. Li mustas pagar ulo pro tanta vanitato. Ma to quo, cent yari ante nun, veresis pri l'espado, ne plus veresas hodie pri la tanko. La konquesteri progresis, e la desgaya silenco di senmenta loki establisis sua longa regno super lacerita Europa. Lor la repugnanta militi di Flandres, piktisti nederlandana povis forsan ankore piktar la hanuli en sua farmkorti. La Centyara Milito es simile obliviita, e tamen la pregi di la mistiki Sileziana ankore habitas la kordii di kelka homi. Ma hodie lo chanjis, la piktisto e la monako es mobilizita: ni es unionita kun ca mondo. La mento perdis ta rejal certeso quan konquestero povis agnoskar; ol nun exhaustas su maledikante forteso, pro ne savar quale mastresar ol.

Esas nobla anmi qui deploradas ico, e dicadas ke lo es mala. Ni ne savas ka lo es mala, ma ni savas ke lo es fakto. La konkluzo es ke ni mustas afrontar lo. Ni do nur bezonas savar, quon ni deziras. E to quon ya ni deziras es nultempe plus cedar al espado, nultempe plus deklarar ke forteso es yusta kande ol ne servas la mento.

Ico, vere, es tasko senfina. Ma ni es hike por persequar ol. Me ne fidas suficante a raciono por kredar lego di progreso, o irga filozofio di Historio. Ma me ya adminime kredas ke la savo di homi pri sua destino nultempe cesis kreskar. Ni ne vinkis nia situaciono, e tamen ni konocas ol plu bone. Ni savas ke ni vivas ye kontredico, ma ke ni mustas refuzar ica kontredico e facar lo necesa por diminutar ol. Nia tasko kom homi es trovar ta unesma plura principi qui kalmigos l'angoro infinita di libera anmi. Ni mustas sutar to quo es fendita, igar yusteso imaginebla en la mondo quo es tante evidente neyusta, igar feliceso sencoza por nacioni venenizita da la mizero di ca yarcento. Nature, lo es tasko superhoma. Ma on deskriptas taski kom superhoma kande homi bezonas longa tempo por kompletigar oli, nur to.

Ni do savez nia skopi, stacante ferme ye la mento, mem se forteso metas la travestio di idei o di komforto por lurar ni de nia tasko. Lo unesma es ne desesperar. Ni ne tro askoltez ti qui proklamas ke la mondo finas. Civilizuri ne mortas tante facile, e mem se ca mondo krulus, ol ne esus l'unesma. Esas ya vera ke ni vivas dum tempi tragediala. Ma tro multi konfundas tragedio kun desespero. "Tragedio", Lawrence dicis, "devas esar granda frapo kontre mizero". Ico es ideo sana e nemediate aplikebla. Esas multa kozi hodie qui meritas ta frapo.

Kande me habitis Algiers, me kustumis vartar paciente dum la tota vintro pro ke me savis ke dum un nokto, un kolda, pura februaro-nokto, la mandelieri di la Vallée des Consuls esos kovrata per blanka flori. Me esis pose delektegita vidante ca frajila nivo defiar omna la pluvo e rezistar la vento de la maro. Tamen omnayare ol duris, nur sate longe por preparar la frukto.

Ico ne es simbolo. Ni ne ganos nia feliceso per simboli. Ni bezonas ulo plu pezoza. Me nur intencas ke kelkafoye, kande vivo tro gravesas en ca Europa ankore abundanta ye sua mizero, me turnas vers ta brilanta landi ube tanta forteso es ankore netushita. Me konocas li tro bone por ne savar ke li es la selektita landi ube kurajo e kontemplo povas vivar harmonioze. La kontemplo di lia exemplo lore docas a me ke por salvar la mento ni mustas ignorar olua povo jemar, e laudegar olua forteso e marveleso. Ica mondo es venenizita da sua mizero, e semblas rular su en ol. Ol tote cedis a ta malajo quan Nietzche nomizis la spirito di graveso. Ni ne kontributez ad ol. Plorar pri la mento es vana, suficas laborar por ol.

Ma ube es la konquestanta vertui di la mento? Ta sama Nietzsche listizis oli kom l'enemiki di la spirito di graveso. Por il oli es forteso di karaktero, gusto, la 'mondo', klasika feliceso, severa fiereso, la kolda frugaleso di la saji. Ica vertui, plu kam irgatempe, es necesa hodie, e singlu povas selektar la maxim apta por su. Koram la vasteso dil entraprezo, nulu obliviez omnakaze forteso di karaktero. Me ne intencas ta akompanata sur platformi elektala da brovofrunsi e minaci. Ma ta qua, per la vertuo di sua blankeso e sua sapto, defias omna la venti de la maro. Esas to quo, dum la vintro di la mondo, preparos la frukto.

1940

(Tradukita da James Chandler.)

Back to the International Language Ido

James Chandler 30-Nov-02