Site Línguas Indígenas Brasileiras, de Renato Nicolai  [email protected]; [email protected] > -- Projeto Indios.Info < www.indios.info >

Dicionário/dictionary; gramática/grammar; índio/indian

 

Vocabulário guajajara (Guajajara/Guajajára/Wazazara/Tenetehara/etc.)

 
a-é, ohé    ele / él / he
a-é-ijáure    dele / de él / his
a-é-menó    dava / daba / gave
a-é-monon    morreu / morió / died
a-é-penêc    dançava / danzaba / danced
a-é-zupuhêc    recebeu / recibió / received
a-í    preguiça / pereza (el animal) / sloth
á-ri    dia / día / day
aé zoicó    pouco / poco / few
aepáu    tudo / todo / all
agunzá    rato / ratón / rat
agunzá-pôhicáu    ratoeira / ratonera / mouse trap
ahi-hu    dor / dolor / ache
aicó    este / este / this
a?i'wi ywytyre    esse, essa / ese, esa / this
amâne    chuva / lluvia / rain
anirá    morcego / murciélago / bat
a'py (*)    queimada, fazer / hacer quemada para plantio / to burn to plant
apitáu    urubu / esp. de buitre / a kind of vulture
apuá    bola / bola / ball
aracô-ôhu    ema / ñandu / emu
aracúre    saracura / esp. de ave / a kind of bird
arapehá-râne-ére    cabrito / chivo / kid (the animal)
arapoharâne    cabra / cabra / she goat
arapoharâne    ovelha / oveja / sheep
arapohareue    carneiro / carnero / sheep
arapuhá    veado / venado / deer
atxá-í    juçara / esp. de palmera / a kind of palm tree
atxái-teu    juçaral / plantación de palmeras / juçara-field (palm tree)
auá    homem / hombre / man
ay'?aw putyre (*)    este, esta / este, esta / this
a'wa (*)    homem, varão / hombre, varón / man, male
azahí    azedo / acedo / sour
azang    alma / alma / soul
azuru    papagaio / loro / parrot
-azu'?yw (*)    pescoço / pescuezo / neck
ca?aruere (*)    folha / hoja / leaf
ca-í    macaco / mono / ape, monkey
cá-i-tí    urina de macaco / orina de mono / monkey's urine
ca-u    bêbado / borracho / drunken
caacúre    moita / maleza / thicket
café-rirú    bule / tetera / tea-pot (for coffee)
camoquére    leite / leche / milk
camu    mamar / mamar / to suck
canguéra    cabeça / cabeza / head
cang'uere (*)    osso, caveira / hueso, calavera / bone, skull
caniquére    mel de cana / miel de caña / sugar cane honey
capí-i     capim / capin / grass
caraíu    branco, homem branco / hombre blanco / white man
catadí, co-i    aguardente / aguardient / a kind o sugar cane brandy
catê-ême    sovina / avaro / miserly
cauá-râne    bacia / bacia / basin
cazemo    morrer / morir / to die
-ci (*)    nariz / nariz / nose
cine    ela / ella / she
cing (*)    branco (cor) / blanco (color) / white (color) 
coitelí    hoje / hoy dia / today
côré, tazahorâne    porco / cerdo, puerco / pig
côré-cuzan    porco / cerdo, puerco / pig
cosáre    caro / caro / expensive
cuarére    menino / niño / young boy
cuáu    sei / se / I know
cuey ku'ze (*)    esse, essa / ese, esa / this
cumaná    fava / haba / broad
cumanaí    feijão / frijol / bean
cutucourére    furar / huecar / to bore
cuzatái, cuzãtái, cuzã    fêmea / hembra / female
cu'ze, ku'ze (*)    mulher, moça / muchacha / girl
e-ári    queda / caída / fall
e-áu    deitar / acostar / to lie
eapúque    sentar / sentar / to sit
ecupecangüera    espinha dorsal / espinazo / backbone
ehó    vai / vá / go (you)
eioropóp    espera, demora / espera, demora / wait, delay
erahá    levar / llevar / to carry
eré    sim / sí / yes
erea'py, ua'py    , a'pi (*)queimada, fazer / hacer quemada para plantio / to burn to plant
eriueté, eliueté    alegre / alegre / happy
ezapiti    nó / nudo / knot
ezupane    lavrar / labrar / to plough
ezúre    vem / viene / come
gé    eu / yo / I, me
gé-ôcái    queimei / quemé / burnt
géputáre    queria / queria / would
-'ha (*)    visão, olho /ojo / eye
ha'ku (*)    quente, calor, febre / caliente, calor, fiebre / hot, fever
ha'wero (*)    pena, pluma / pluma / feather
he'kam (*)    peito / pecho / chest
he'?aw (*)    cabelo / cabello, pelo / hair
heri'e (*), nerié, neriê barriga / vientre / belly
he'ta (*)    muito / mucho / much
hezy'?y (*)    coração, fígado, entranhas / corazon, higado, entrañas / heart, liver, intestine
hu'ay (*)    nadar / nadar / to swim
i, hy, ig, ia, y    água / agua / water
i-í-u    rio / río / river
i-irocó    disse / dije / said
i-quahí    raiva / rabia / hate
i-uí, y'wy    terra / tierra / earth, soil 
i-vire    embira, fibra de cipó / embira, esp. de fibra de bejuco / a kind of liana fiber
iaháu    nadar / nadar / to swim
iaiu    sujo / sucio / dirty
iapó    faço / hago / I make
iapópurére    feito / hecho / maked, finished
iapuá    espesso, grosso / espeso, grueso / thick
iapu'?a (*)    redondo / redondo / round
iaquére, i?a'kwere    chifre / cuerno / horn
iazí    queixo / quijada / chin
iazú    vela / candela / candle
iazúiu    pescoço / pescuezo / neck
icotóc, itaquiháu    cachoeira / cascada / waterfall
igé-êneguére    coração / corazón / heart
igé-nezurupitére    beijo-te / besote / I kiss you
ihye (*)    eu / yo / I, me
ihóc    lagarta / oruga / caterpillar
imatã    caititu / jabalí mayor / a king of pig
imone    cuspo / escupo / I spit
inác-onong    trovão / trueno / thunder
inan-mu    inambu, nambu / esp. de ave / a kind of bird
ingai-uahí    magro / magro / thin
ingu-auzáre    pilão / pilón, mortero / pestle
iôr, ioló    esperar / esperar / to wait
ipáu    brejo / brezal / swamp
ipáu    campo / campo / field
ipauhu    lago / lago / lake
ipêcô    remar / remar / to row
ipepó    asa / ala / wing
ipurâne    pergunta / pregunta / question
iquá-ma-é    doutor, sábio / doctor, sabio / doctor, wise man
iquei    isto / esto / this
irâmirí    passarinho / pajarito / bird
iranahí    preguiçoso / perezoso / lazy
irapéu    mesa / mesa / table
irára    papamel / esp. de pajaro / a kind of bird
iró    amargo / amargo / bitter
isô    rio Mearim / el río Mearim / the Mearim river
itá, i'ta    pedra / piedra / stone
itamonoháre    bodoque / ballesta /slingshot
itaquihé, itaquicé    faca / cuchillo / knife 
itaquihé, ltaquicé-hu    facão, machete / machete / large knife 
itarane    espoleta / espoleta / fuse
iuác    céu / cielo / sky
iuaté    alto / alto / high
iuátine    nuvem / nube / cloud
iuipuã-me    serra / sierra / mountain range
iuitú    vento / viento / wind
ivirane    malva / malva / mallow
iapouére    raiz / raíz / root
ihemonó    deu / dió / gave
ipirupâne    compra / compra / purchase
ipucu    comprido / largo / long
izua'hy    (*)    amarelo / amarillo / yellow
ma-á-mehé    quando / cuando / when
ma-é-ahí    dente / diente / tooth 
ma-é-cupeháre    chicote / azote / whip
ma-é-hié-iqueripu-pure mocotó / mano de vaca / calf's foot
ma-é-ipeniháu    cemitério / cementério / cemitery
ma-é-itê    plantar    / plantar / to plant
ma-é-iuá    abacate / aguacate / avocado
ma-é-iuruquére    caixão / cajón / coffin, casket
ma'?en    o que? / que? / what?
ma-é-pé    onde / donde / where
ma-é-quanguéra    cadáver / cadáver / corpse
ma-é-roquére    carne / carne / meat, flesh 
ma-é-ucaháu    martelo / martillo / hammer
ma-é-zupu    buzina, inúbia bucina / hooter
ma-é-zuquira    salgar / salar / to salt
maé-cutucáu    máquina de costura / maquina de costura / sewing machine
maé-puá    borracha / caucho / rubber
maécutucáu    espeto / asador / spit
maeiuáne-me    alho / ajo / garlic
maêoroháu    armadilha / trampa / tramp
maérimiáre    carniça / carniza / carrion
maezu-iuhâra    gravata / corbata / tie
mainumí    beija-flor / pica-flor / humming-bird
manêzu    algodão / algodón / cotton
manineoc-tine    macacheira / yuca / manioc
manióc-citepurére    mandioca ralada / yuca rallada / grated manioc
manioca    mandioca / yuca / manioc
manioca peuére    massa de mandioca / masa de yuca / manic dough
mapé-piní-moriru    envelope / sobre / envelope
mapére    papel / papel / paper
mapéri    livro / libro / book
maperi-pinime    carta / carta / letter
marái    balaio / balay / hamper
marehá-êpepíre    cílios / cejas / eyelash
méiquerahotá    rapadura / azúcar mascabado em bloques / hard lump of brown sugar
menai'peu'reko, urikewe (*)    espinho, agulha / espina, aguja / thorn, needle
merehapuicó    testa / testa / forehead
meru    mosca / mosca / fly
meruá-i    mosquito / zancudo / mosquito
miára    caça / caza / hunting meat
miriti-á-teu    buritizal / plantación de buriti / buriti-field (palm-tree)
miritiá    buriti / esp. de palmera / a kind of plam tree 
mó    qual / cual / which
mocói, mo'koy    dois / dos / two 
mói    cobra / culebra / snake, cobra 
mói-maracá    cascavel / cascabel / rattlesnake
mon (*)    quem / quien / who
mon-agapáu    máquina fotográfica
monhang    remédio / remedio / medicine, drug
monón    morte / muerte / death
mononguére    morto / muerto / dead
motáu    barba / barba / beard
mrití-á-eu    buritizeiro / esp. de palmera / a kind of palm-tree
mucá-cuí    pólvora / pólvora / gun powder
mucáu    espingarda / espingarda / rifle
mucau pó    tiro / tiro / shot, firing
mucáu-izuhu    bala / bala / bullet
mucáu-ôzai    chumbo / plomo / lead
mucáu-peua-i    revolver / revólver / revolver, gun
mucáu-pôréta    espingarda / espingarda / rifle
muitu    mutum, esp. de ave / esp. de ave / a kind of bird
mumé-uháre    dedo indicador / dedo indicador / index finger
munáire    roubar / robar / to rob
munarazé    ladrão / ladrón / thief
mutáu iocáu    navalha / navaja / razor
mutucune    mutuca / esp. de zancudo / a kind of mosquito
muturâne    peru / pavo / turkey
na-a-riticahí    agora / ahora / now
na-ipuhôi    leve / leve / light
naé hapêhái    surdo / sordo / deaf
naei-ucuru    jaca / esp. de fruta / a kind of fruit
nahehaité    manso / manso / tame
naican    furtar / robar / to steal
naicatui, naiporang    feio / feo / ugly
naiccatúi    ruim, mau / ruin, malo / bad
naicuzáire    barato / barato / cheap
naise-eng    mudo / mudo / dumb
-na'mi    orelha / oreja / ear
nani-ma-é    ninguém / nadie, ninguno / nobody
naniquá, nanní    não / no / no, not
nany (*)    não, nada / no, nada / no, nothing
narái    laranja / naranja / orange
nauáque    roda / rueda / wheel
nazocahára    bagagem / equipaje / baggage
ne (*)    tu / tú / you (2.p.)
né aupequináu    pentear / peinar / to comb
né-á-rí    cair / caer / to fall 
né-cuôhu    polegar / pulgar / thumb
ne-é-cuó    dedo / dedo / finger
ne-ma-é    teu / tuyo / your
neaname    parente / pariente / relative
neáu    cabelo / cabello, pelo / hair
necamío    peito (os seios) / pecho (senos) / breast
nêco-uôre    costela    / costilla / rib
necuô-mirí    dedo mínimo / dedo minimo / little finger
necuó-pucu    dedo médio / dedo mediano / middle finger
necuô-rehá    dedo anelar / dedo anelar / ring finger
nehetái    nada / nada / nothing
nehí    mãe / madre / mother
nemenúre    filho / hijo / son 
nemu i    linha / hilo / thread
nenani-pêa-quari    orelha / oreja / ear
nepecó    língua / lengua / tongue
nepó    mão / mano / hand
nepôapé, pia'pe    unha / uña / nail
nepópununúc    pulso / pulso / pulse
nepu, nepô    pé / pié / foot
neratipére    tia / tía / aunt
neré-iníre    irmã / hermana / sister
nerecoháu    taba, aldeia / aldea / village
nerehapê-aê    tirar / quitar / to draw out 
nerequáune-ré    aprender / aprender / to learn
nerezáre    chefe / jefe / chief 
nerié, neriê; heri'e (*)barriga / vientre / belly
neriquê-ire    irmão / hermano / brother
neroi    dente / diente / tooth
neru    pai, papai / padre, papá / father, daddy
neruagáu    padrinho / padrino / godfather
neruiquiri    intestinos, entranhas / intestino / intestine
neti, -ci    nariz / nariz / nose
netí-uhu    narigão / nariz grande / large nose
neziué    assim / así / so
nezuru, -zu'ru    boca / boca / mouth
nezurupitére-ige    beija-me / besame / kiss me
nuzamutacatu    mau / malo / bad
ô-cái    queimar / quemar / to burn
ô-caipurére    queimado / quemado / burnt
ô-íu    flecha / frecha / arrow
oatí    milho / maíz / corn
ohé    vou / voy / I go
ôpéni    quebra / quiebre / breaking
ôpi-á    ovo / huevo / egg
ôpire    subir / subir / to go up    
pa-rí    cerca / cercado / fence
pacó, pacova    banana / esp. de plátano / a kind of banana
pacó-eu    bananeira / banano / banana tree
pacó-teu, pacô-rupâu    bananal / plantación de plátanos / banana-field
paihu-cuzan    freira / monja / nun
palhu    frade / fray / monk
panâmo    borboleta / mariposa / butterfly
pangáre    paguei / pagué / I had paid
paperipinimáu    lápis / lápiz / pencil
paranã, pihune    negro / negro / black
paranurâne    mariposa / mariposa / moth
patauá    mala / maleta / suitcase
pazé, pajé    pajé / curandero / shaman
pe (*)    caminho / camino / trail
pê-eume    manhã / mañana / morning
pê-tei    um / uno / one
pêahu    moça / muchacha / girl
pêahu    novo / nuevo / new
pêaoe    abria / abria / opened
pêaquari    ouvido / oído / ear
pehíc    pega / toma / (he) takes
-pe'ku (*)    língua / lengua / tongue
penarang    canela / canilla / shin
pene'rang (*)    joelho / rodilla / knee
penêc, penic    dançar / danzar, bailar / to dance 
pepipepine    roer / roer / to gnaw
pequapá    jaó, esp. de ave / esp. de ave / a kind of bird
pe'quere (*)    bravo, zangado, agressivo / bravo, irado, aburrido / brave, angry
pêru-a    umbigo / ombligo / navel
petempiára cu í    rapé / rapé / snuff
petéque, zurupetéque    surrar / zurrar / to beat
petime    fumo, tabaco / tabaco / tobacco
petimeputére    fumar / fumar / to smoke
petsác, mé-é    olha / mira (tu) / look
peué    amanhã / mañana / tomorrow
peué    lavar / lavar / to wash
pia'hu (*)    recente, novo / nuevo / new
pi?a'kwere (*)    fígado tirado do corpo / higado fuera del cuerpo / liver out of body
pia'pe (*)    unha / uña / nail
pi'cika?i (*)    pequena / pequeña / small
pihune, paranã; pi'hum (*)    preto / negro / black
piná    anzol / anzuelo / fishhook
pinoá    bacaba / esp. de fruta / a kind of fruit
pinoá-eu    bacabeira / esp. de árbol de fruta / a kind of fruit tree
pinoá-teu    bacabal / conjunto de árboles de "bacaba" / bacaba-field
pinuarâna    buritirana, esp. de palmeira / esp. de palmera / a kind of palm tree
pirá, pi'ra    peixe / pez, pescado / fish
pirá-coháu    piáu aracu / esp. de pescado / a kind of fish
pirá-vuatapezu    piáu cabeça gorda / esp. de pesacado / a kind of fish
piracóre-ezuitáu    lenço / pañuelo / handkerchief
pirang    corado / colorado (la cara) / ruddy face
pirangahí, piranga'hi    encarnado, vermelho / rojo / red
pirére, pire're    couro, pele / cuero, piel / leather, skin
pitei (*)    um / uno / one
pitime - tiára    cigarro / cigarillo / cigarette
pitô-uô    bemtevi / esp. de ave / a kind of bird
pitune, pi't¥    escuro, noite / oscuro, noche / dark, night
pitupí-punái    crepúsculo / crepúsculo / twilight
pô-ire    miçanga / mostacilla / glass beads
pô-ri, iapáre    torto / tuerto / twisted
póihu    sonhar / soñar / to dream
porang, cateté    bonito / bonito / beautiful
porang-eté    bem bonito / bien bonito / pretty
pu-pu    coruja / lechuza / owl
pu'ku (*)    comprido / largo / long
purang    limpo / limpio / clean
purano    digo / digo / I say
putáre    quero / quiero / I want
-py (*)    pé / pié / foot
quarahí, kwara-hy    sol / sol / sun
quarahí-mangapáu    relógio / reloj / clock, watch
quenáu    janela, porta / ventana, puerta / window, door
quiháu    rede / hamaca / hammock
quiháu pupeháre, ezumanáu    lençol / sábana / sheet
quiháu-hamo    corda / cuerda / rope, cord 
quiháu-pari    tarrafa / atarraya / fish-net
quiháu-piti-cá-i    rede pequena / red pequeña / small fish-net
quiháu-uhu    rede grande / red larga / large fish-net
quináu, quiuáu    pente / peine / comb
quýw (*)    piolho / piojo / louse
quizé    medo / miedo / fear
ra-i    lágrima / lágrima / tear
ra-íre    mel / miel / honey
rahaité    bravo / bravo / angry
raíre-i-járe    abelha / abeja / bee
ré-éahi    salgado / salado / salted
re-ti    urina / orina / urine
reco    doido / loco / crazy
reini-catu    brilho / brillo / brilliance
remaé    meu / mío, mi / my, mine
retá    bando / bando / gang
retapurére    fartura / hartura / plenty
reté    doce / dulce / sweet
retequére    corpo / cuerpo / body
rocó    socó / esp. de ave / a kind of bird
ropitáre, ropitáire    adeus / adiós / good bye
rupauére    repouso / reposo / repose
rupi'?a    ovo, testículo / huevo, testículo / egg, testicle
-ryy (*)    dente / diente / tooth
sirimapeu    melancia / sandía / watermelon
ta-pi-tí    coelho / conejo / rabbit
tamanuá    tamanduá / tamanduá / anteater
tamataré    dinheiro, ouro / dinero, oro / money, gold
tamúi    vovô / abuelito / granddady
tani'muk (*)    cinzas / cenizas / ash
tapiá-cámo    úbere de vaca / ubre / udder
tapiáca    boi, gado / buey, ganado / ox, cattle
tapiáca-êra    bezerro / becerro / calf
tapiaroquére    carne de gado / carne de ganado / cattle meat
tapira    anta / danta, tapir / tapir, anta
tapití-râne    preá / esp. de ratón / a kind of rat
tapúi    casa / casa / house 
taquihé-ipóre    facada / cuchillada / stab
tatá, ta'ta    fogo / fuego / fire 
tatá-inê    querosene / kerosene / kerosene
tatá-iu,    fósforo / fósforo / match
tatá-poi    carvão / carbón / charcoal 
tataineriru    lamparina / lamparilla / night lamp
tatáiurâne    isqueiro / mechero / automatic lighter
tatapequáu    abano / abanico / fire-fan
tatarana    tocha, facho / antorcha / torch 
tatu-péu    peba, esp. de tatu / esp. de armadillo / a kind of armadillo
tatueté    tatu / armadillo / armadillo
tauá, izua'hy    amarelo / amarillo / yellow
tazá-caí    pimenta / ají / pepper
tazahu    queixada, catetu / puerco salvage / a kind of hog
tazí, iramungatu    machado / hacha / axe
temiu    comer / comer / to eat 
tenáu    cadeira, banco / silla, banco / chair, seat
teneteháre    índio / indio / indian
ti-í    menina / niña / young girl
tiámo    instrumento musical / instrumento musical / musical instrument
tim    alvo / blanco / target
tiníne    seco / seco / dry
tiquére    caldo / caldo / broth
tirâma    farinha / harina / flour
tirama-zahí    farinha azêda / harina aceda / sour flour
tíranêma    farinha d'água / harina de agua / water flour
tué, nerezáure    deixa / deja (tu) / let (you)
tunga-í    pulga / pulga / flea
tupã, tupano    deus / dios / god 
tupã-na-ire    santo / santo / saint
tupana-íre    medalha / medalla / medal
tupâna-irihopiu    igreja / iglesia / church
txu    espinho / espina / thorn
tyty'cin (*)    pequena / pequeña / small
ua-amo    armava / armava / armed
ua'py, a'py. erea'py (*) queimada, fazer / hacer quemada para plantio / to burn to plant
ua-uá-hu    babaçu / esp. de palmera / a kind of palm
uág-áu    retrato / retrato / portrait
uapucáe    grito / grito / cry
uatá    anda / anda / walk
uataputári    viajar / viajar / to travel
ucére    dormir / dormir / to sleep
uci'?u (*)    morder / morder / to bite
uecak (*)    ver, visão / ver, visión / to see, vision
uenu    escutar, ouvir / oir / to listen
uhu; u'hua?u (*)    grande / grande / large, big
uí-rá    bastão / bastón / stick
ui-u    bebeu / bibió / drunk
uirá-caivére    pau queimado / palo quemado / burnt wood
uirá-iquére    cacete / palo / stick
uirá-para    arco / arco / bow
uirá-péu    tábua / tabla / board, plank
uirá-puquére    toco / tocón / stump
uiraá-miri-pêa-pirana    canário / canario / canary
uirapára-itá ne-moreháre    ponta de flecha / punta de frecha / arrow point
uiremi'ri (*)    ave, pássaro / ave, pájaro / bird
u'kery (*)    dormir / dormir / to sleep
u'kwaw (*)    saber / saber / to know
ume'nekyry (*)    morrer, desmaiar / morir, palidecer / to die, to faint
u'mure, u'myry (*)    dar / dar / to give
upenipôrére    quebrado / quiebra / broken
upu?eem eme    (*)    fino, delgado / fino, delgado / thin
ure, za'ne (*)    nós, nosso, todos / nosotros, nuestro, todos / we, our, all
urikewe, menai'peu'reko (*)    espinho, agulha / espina, aguja / thorn, needle
urumã    pato / pato / duck
u'?u (*)    comer, beber, morder / comer, bibir, morder / to eat, to drink, to bite
uuamirí    sardinha / esp. de pescado / a kind of fish
uze'?enike (*)    ele, ela / él, ella / he, she
uzu'ka    (*)    matar / matar / to kill
valuá, varuá    espelho / espejo / mirror
vitiu-ití    relâmpago / relámpago / lightining
ywacing (*)    nuvem, céu nublado / nube, cloud
y'wy (*)    terra / tierra / earth, soil
ywy'cing (*)    areia, praia / arena, playa / sand, beach
ywy'kwero (*)    sangue / sangre / blood
ywyra (*)    árvore, madeira / árbol, madera / tree, wood
ywy'tyre (*)    colina, monte / monte / hill, mount
wyrahápe (*)    raiz / raíz / root
wa'tawiko (*)    andar / andar / to walk
zâ-ni    óleo / azeite / oil
za-tí-u    morde / morde / bite (he)
za-tí-upurére    mordido / mordido / bited
zacaré    jacaré / yacare / alligator
zaclé    pavão / pavo real / peacock
zacú    jacu / yacu / jacu bird
zahá, ohó    embora / sin embargo / though, although
zahác    banhar-se / bañarse / to bath yourself
zahí, za'hi    lua / luna / moon
zahi tatá pêtei    sete estrela / una agrupación de estrellas / a group of star
zahí-tatá, zahyta'to    estrela / estrella / star
za'ne, ure (*)    nós, nosso, todos / nosotros, nuestro, todos / we, our, all
zanêanã-me, tê    amigo / amigo / friend
zanecaróc    boa tarde / buena tarde / good afternoon
zanêcoême    bom dia / buenos dias / good morning
zanehitá-quéi    multidão / multitud / multitude
zanemá-é    nosso / nuestro / our
zanemotá-catu    amor / amor / love
zanemotáu    bigode / bigote / mustache
zanemotáu-hu    barbado / barbado / bearded
zaneremé    beiço / labio / lip
zapehê    forno de fazer farinha / horno para harina / flour over
zapepó    panela / cazuela / cooking pot
zapináu    tesoura / tijera / scissors
zaposacan    felicidade / felicidad / happiness
zapucá-icuzan    franga / pollo / chicken
zapucái-auá    galo / gallo / cock
zapucái-cuzan    galinha / gallina / hen
zapucái-ê-ri    pinto / pollo / chicken
zapucái-zapine    frango / pollo / chicken
zaracati-á-uhu    mamão / papaya / papaya
zatehúc    carrapato / garrapatas / tick
za'wára    cachorro / perro / dog 
za'wára-uhu    onça / onza / ounce
zautí    jabotí / esp. de tortuga / a kind of turtle
zauti-tehu    tartaruga / tortuga / turtle
zaviá    sabiá / esp. de ave / a kind of bird
za'ware (*)    onça / onza / ounce
zé-e-háre    cantar / cantar / to sing
zemanguetá    ler / leer / to read
zemarai-cegêne    brinquei / jugué / I played
zemunetá    estudar / estudiar / to study
zenái    jandaia / esp. de palmera / a kind of palm tree
zoromó    abóbora / zapayo / pumpkin
zoromopê eurane    melão / melón / mellon
zu-i    sapo / sapo / toad
zupuê    apitar / pitar / to whistle
zuquira    sal / sal / salt
zuruparí    diabo / diablo / devil
zuruparí-recuháu    inferno / infierno / hell
zurupitére    beijo / beso / kiss
zutica-í    batata / patata, papa / potato

Fonte: Vocabulário recolhido e organizado por Olímpio Cruz, 1972
    qu = kw; ui = wi; y = i
    (*) Vocabulário organizado por Homer L. Firestone, 1965
Classificação: Tupi, Tupi-Guarani, Tenetehara (IV): Braz. GUAJAJARA. GUB
[Colaboração de Victor A. Petrucci (ver links).]

 

voltar para menu

 

 

1