Site Línguas Indígenas Brasileiras, de Renato Nicolai < [email protected]; [email protected] > -- Projeto Indios.Info < www.indios.info >
Dicionário/dictionary; gramática/grammar; índio/indian
Vocabulário paumari (Paumari/Paumarí)
'a nós / nosotros / we a'aihota ficar bem / quedarse bien / stay well a'ba molhado / mojado / wet abaisana peixe / pez, pescado / fish a'bakha parte / parte / part abi'i pai / padre / father abosi pagar / pagar / to pay adari cair / caer / to fall 'ai sair, partir / salir / to go out, to depart ajotoro caranguejo / cangrejo / crab ari agarrar, abocanhar / agarra, morder / to take, to bite asaaka ressecado / reseco / dryed asara chorar / llorar / to cry asia inclinar athi idioma, língua / idioma, lengua / idiom, language ava árvore / árbol / tree 'avi beber / bibir / to drink ba'ai irmã / hermana / sister babadi peixe / pez, pescado / fish bada trabalhar / trabajar / to work ba'dani semente / semilla / seed bahi chuva / lluvia / rain 'bai comer / comer / to eat 'bana dor, doer / dolor, doler / ache, to ache bano piranha / piraña / piranha fish baranaha chamar / llamar / to call bavi vasilha / vasija / vessel bi ele, ela / él, ella / he, she 'bo'da velho / viejo / old man boda ava mandioca / yuca / manioc bodi'ihi forro de cesto bodini em / en / in, at boona peixe / pez, pescado / fish 'da'di talho, corte / tajo, corte / cut dai carga / carga / load 'daka'daka cortar em pedaços / cortar en trozos / to cut in pieces doroni mediano, médio / mediano / medium fajafaja doer / doler / to ache foni beira d'água, margem, porto / margen, puerto / riverside , port fori como / como / like gai vir / venir / to come gathani receber algo / recibir algo / to receive something gathi caber, comportar / caber / to be contained gora casa / casa / house ha comer / comer / to eat ha'a sim / sí / yes hagibi picada, caminho / camino / trail hanaja onde / donde / where ha~ra~raña ao longo / luengo / along hari'a, -ri não / no / no, not havavi tudo / todo / all hi ser / ser / to be hida aqui / aqui / here hidakaba'i hoje / hoy dia / today hoarani um / uno / one hoja ficar / quedar / to stay hora me / me / to me iha cuidar, tratar / cuidar / to take care 'i, 'ira tu / tú / you (2.p.), sua ihai remédio / remedio / medicine, drug ikoaka anzóis / anzuelos / fishhooks ino dentes / dientes / teeth 'i'oa tambaqui / esp. de pescado / a kind of fish isai filho, criança / hijo, niño / son, child jabana juntos / juntos / together jaha bom, bem / bueno, bien / good, well jakaho deixar / dejar / to leave jako'i árvore / árbol / tree jama igapó / bosque inundado / overflowed forest jamako macaco / mono / ape, monkey jana mais / más / more jara forasteiro, branco / forastero, blanco / foreigner, white jiri escrever / escribir / to write joi voltar / volver / to return jokira (l.g.) sal / sal / salt jomahi onça / onza / ounce jora depressa / aprisa / fast kaasi areia / arena / sand kaba'i ainda que, mesmo que / aun que, mismo que / although, same than kaba'i porque, enquanto / porque, encuanto / because, while kab'i embora / sin embargo / though kaboa'ahi convite / invitación / invitation kada seu / suyo, su / your ka'doma pedir / rogar / to ask for ka'domaha cozinhar / cocinar / to cook kahami noz / nuez / nut kaida de volta / de vuelta / come back kaja'oria aborrecido / aburrido / annoyed kajaviro bacaba / esp. de fruta / a kind of fruit kamahini quando / cuando / when kamososobi peixe / pez, pescado / fish kana banhar-se / bañarse / to bath yourself kanava canoa / canoa / canoe kani lugar / lugar / place kanikhara pediu / pedió / asked for ka'oa fechar / cerrar / to close karaho grande, muito / mui grande / very large karahoda grande / grande / large kari idade / edad / age katavahari tucanos / tucanos / tucanoes kavamoni doente / enfermo / sick kavasi embira, fibra de cipó / embira, esp. de fibra de bejuco / a kind of liana fiber kha embora / sin embargo / though; subir / subir / to go up khajoi dançar / danzar, bailar / to dance kharari cair / caer / to fall kidafi engolir / engullir / to swallow kodi meu, minha / mi, mia / my, mine koko tio / tío / uncle mabidiri cobra / culebra / snake, cobra mahi dia / día / day mahija para que / para qué / what for maina próximo / cerca / near makari roupa, tecido / ropa, tela / clothes, tissue manana muitas vezes / muchas veces / many times mani 'ida por isso / por eso / so ma'o chão, solo / llano, suelo / level, soil matha pescoço / pescuezo / neck misi até a / hasta / until mithani noite / noche / night moraha margem acima, ribanceira / margen / margin nabaha responder / responder / to answer na'baha grande / grande / large na'dohi perguntar / preguntar / to ask nafa ovos / huevos / eggs namani sobre / sobre / on, over nanava primeiro / primero / first naothinia depois / despues / after no'a dar / dar / to give noba cortar / cortar / to cut nofi querer / querer / to want noki ver / ver / to see nokho olho / ojo / eye nokia mostrar / mostrar / to show 'o eu / yo / I, me 'oadani até, durante / hasta, durante / until, during 'oamani realmente / realmente / really oba cortar / cortar / to cut oga saber / saber / to know 'ojomo'i coisa de aprender / algo para aprender / something to learn okha ir embora / irse afuera / go away 'oniania assim / así / so 'o'oga conheço / conosco / I know paha água / agua / water -ra para / para / to, for rabodi largura / anchura / width rako boiar / boyar / to float risiha descascar / descarcar / to bark roni ainda / aun / still sa levar / llevar / to carry sa'a mão / mano / hand saka arpoar / arponar / to harpoon savaharo tracajá / tracayá, esp. de tortuga / tracajá turtle si'aha panela / cazuela / cooking pot siri tartaruga / tortuga / turtle sirisiriki vento (dupl.) / viento / wind siro pássaro, ave / pájaro, ave / bird so'dini peito / pecho / chest soko lavar / lavar / to wash ti~ro~ro gora rancho / rancho / shanty txagani dor aguda / dolor pungente / an strong ache va ir / ir / to go vada olhar / mirar, ojear / to look vadi dormir / dormir / to sleep vaha se / se / if vai'ami fome / hambre / hunger va'ini fígado / higado / liver vanami remo, remar / remo, remar / oar, to row varani conversar varavara falar / hablar / to speak viahania antes / antes / before vido sobrinha / sobrina / niece vikha levar / llevar / to carry vini trazer, levar / traer, llevar / to bring, to carry vithi sentar / asentar / to sit voroni cair / caer / to fall
Fonte: ODMARK, Mary Ann; CHAPMAN, Shirley (ILV); Rio Purus (São
Clemente AM). Gr. Equatorial - Arawake - Maipure.
[Colaboração de Victor A. Petrucci (ver links).]