Site Línguas Indígenas do Brasil, de Renato Nicolai
< [email protected]
>
Projeto Indios.Info < www.indios.info
>
Vocabulário /
Dicionário
Xetá
Português |
Xetá |
[Proto-Tupi-Guarani]
& [Swadesh] |
orvalho |
achabue |
|
sonho |
ákaña |
|
dia |
aladia |
|
flecha
com ponta de madeira |
alawete |
|
cotovelo |
ama |
|
cabaça |
amawá |
|
canto |
aprai |
|
formiga |
arará |
|
chuva |
ateg |
|
molhado |
awaba |
|
árvore |
áwéra |
[PTG16],
[Swa082] |
relâmpago |
awera |
|
clava |
awerapingebo |
|
azul,
verde |
awete |
|
vento |
awoto |
|
morder |
Co |
[PTG130] |
flor |
debótérame |
|
cascavel |
diagoi |
|
amigo |
diakada |
|
velho
(homem) |
dialei,
diarei |
|
velha
(mulher) |
dihárei |
|
boca |
dióri |
|
abelha |
ei |
|
joelho |
enápua |
|
sol |
enexave |
|
mão |
epo |
|
perna |
etama |
|
barriga
da perna |
etama-la |
|
pele |
eti |
|
terra,
solo |
ewûa |
|
urubu |
fofoai |
|
pássaro
pequeno |
gurokihãge |
|
arco |
gwaraba |
|
folha |
há |
|
doente |
hade |
|
veia |
hadia |
|
lasca de
madeira, cavaco |
hágwe |
|
pombo
grande |
hãhãhai |
|
mãe |
hai |
|
carne |
haika |
|
quati |
haikãcai |
|
capivara |
haikehüra |
|
fogo |
haikela |
|
queixada,
cateto |
haikenhuai |
|
punção,
pequeno osso aguçado |
haikiinka |
|
onça
pintada |
haiköpintai |
|
quente |
hako |
|
grande |
haledja, hauidja |
|
lontra |
hame-ai |
|
tanga |
hamiaka |
|
raiz |
hapó |
|
camundongo |
hararau |
|
ratazana |
hararau |
|
espinho |
haté |
|
cerração,
nevoeiro |
hawãndie |
|
pombo
pequeno |
hehai |
|
veado |
hehehai |
|
tatu |
hekeldiave |
|
botocudo,
homem com enfeite labial |
heméta |
|
coração |
henia |
|
Plêiades |
hetai |
|
sangue |
hoga |
|
água |
hoñe |
|
resina |
huawaai |
|
porco-do-mato |
huhai |
|
bugio |
huimá |
|
paca |
hum-hai |
|
preto |
hûntai |
|
estrela |
iateda |
|
mel |
ikãge |
|
mamilo |
ikãta |
|
olho |
imaha |
|
velho |
inama |
|
osso |
inkã |
|
dedo
mínimo |
inkanawakã |
|
língua |
inko |
|
casca de
árvore, cortiça |
ipegwa |
|
pele |
ipire |
|
pedra |
itá |
|
comer
carne de animal agressivo |
jurúri |
|
aurora |
kádo |
|
cana,
caniço, criciúma |
kailekomhuá |
|
seio |
kamoá |
|
homem,
varão |
kanome |
|
branco |
katahai |
|
vespa |
kawá |
|
tarde |
kerakadso |
|
piolho |
k |
|
cabaça |
kogwa |
|
macaco |
krakoi |
|
jacu |
kukai |
|
pai |
mai |
|
mosquito |
malegwe |
|
manhã |
memóe |
|
irmão |
mendjagoi |
|
mosca |
mero |
|
cobra |
moi |
|
lagarto |
moihiruai |
|
tamanduá-bandeira |
moko
hehai |
|
tamanduá-mirim |
moko-atai |
|
espírito,
alma |
möuel |
|
irmã |
nadsiagwe |
|
aranha |
ñadú |
|
cabelo |
ñaka |
|
cabeça |
ñakãkawe |
|
costela |
ñalóka |
|
orelha |
ñambi |
|
mulher |
ñanekoinha,
koña |
|
corda de
arco |
napádia |
|
flecha
para pássaro |
narapia |
|
sapo |
ndoi |
|
dente |
nénai |
|
machado |
nepraka |
|
inimigo |
nhadiakáte |
|
lua |
nhanetavetoa |
|
alma |
nhang |
|
não |
ñiá |
|
urubu-de-cabeça-vermelha |
niampine |
|
lenha |
niapiá |
|
alto |
niauai |
|
criança |
nieue
kauai |
|
arco-íris |
nitio |
|
coxa |
ñor |
|
frio |
ñrãdja |
|
mata,
floresta |
ñyata |
|
peito |
pasiá |
|
comer
carne de tamanduá |
pawâwa |
|
caminho,
trilha |
péka |
|
urubu
branco |
peke-hararau |
|
cesta |
pinako,
eváitá |
|
jacutinga |
pinpiai |
|
noite |
poá |
|
comer
carne de animal aquático |
pókai |
|
casco |
posiabe |
|
unha do
pé |
posiape |
[PTG160]
e [PTG98] |
pé |
prohá |
|
unha |
puape |
|
puma |
punahai |
|
vermelho |
putadai |
|
peixe |
radja |
|
nariz |
sapota |
|
esposa |
simirada |
|
flauta-de-pã |
tagwa |
|
areia |
takarói |
|
taquara,
bambu |
tákua |
|
abano,
esteira |
tapégwá |
|
casa |
tapui |
[Swa095] |
carvão |
tátabui |
|
fumaça |
tatade |
|
céu |
tataka |
|
cinza |
tataupa |
|
pequeno |
teai |
[Swa069] |
marido |
teiradwa |
|
lebre |
teká |
|
anta |
telagoihai |
|
filha,
menina |
tigwá |
|
polegar |
tikaáudio |
|
filha,
jovem moça |
timémo |
|
filho |
timemo |
|
barba |
tirá |
|
cabeça,
parte superior |
tixapote |
|
gafanhoto |
toko |
|
menino |
txigoi,
xigoi |
|
comer
carne de animal |
u |
[PTG59] |
emplumação
da flecha |
upéba |
|
flecha |
vûá |
|
boiar |
wewi |
[PTG28] |
povo xetá |
xetá |
|
Xetá |
Português |
Español |
English |
[Proto-Tupi-Guarani] & [Swadesh] |
achabue |
orvalho |
rocío |
dew |
|
ákaña |
sonho |
sueño |
dream |
|
aladia |
dia |
día |
day |
|
alawete |
flecha
com ponta de madeira |
frecha
com punta de madera |
wood
pointed arrow |
|
ama |
cotovelo |
codo |
elbow |
|
amawá |
cabaça |
calabaza |
gourd,
calabash |
|
aprai |
canto |
canto |
sing |
|
arará |
formiga |
hormiga |
ant |
|
ateg |
chuva |
lluvia |
rain |
|
awaba |
molhado |
mojado |
wet |
|
áwéra |
árvore |
árbol |
tree |
[PTG16], [Swa082] |
awera |
relâmpago |
relámpago |
lightining |
|
awerapingebo |
clava |
clave |
club |
|
awete |
azul, verde |
azul, verde |
blue, green |
|
awoto |
vento |
viento |
wind |
|
Co |
morder |
morder |
to bite |
[PTG130] |
debótérame |
flor |
flor |
flower |
|
diagoi |
cascavel |
cascabél |
variety of snake |
|
diakada |
amigo |
amigo |
friend |
|
dialei,
diarei |
velho
(homem) |
viejo |
old man |
|
dihárei |
velha
(mulher) |
vieja |
old woman |
|
dióri |
boca |
boca |
mouth |
|
ei |
abelha |
abeja |
bee |
|
enápua |
joelho |
rodilla |
knee |
|
enexave |
sol |
sol |
sun |
|
epo |
mão |
mano |
hand |
|
etama |
perna |
pierna |
leg |
|
etama-la |
barriga
da perna |
panturilla |
calf (of the leg) |
|
eti |
pele |
piél |
skin |
|
ewûa |
terra, solo |
tierra, suelo |
earth, soil |
|
fofoai |
urubu |
buitre |
vulture |
|
gurokihãge |
pássaro
pequeno |
ave pequeña |
small bird |
|
gwaraba |
arco |
arco |
bow |
|
há |
folha |
hoja |
leaf |
|
hade |
doente |
enfermo |
sick |
|
hadia |
veia |
vena |
vein |
|
hágwe |
lasca de
madeira, cavaco |
lasca, astilla de madera |
wood chip or splinter |
|
hãhãhai |
pombo
grande |
paloma
grande |
big dove |
|
hai |
mãe |
madre |
mother |
|
haika |
carne |
carne |
meat |
|
haikãcai |
quati |
cuati |
variety of small rodent |
|
haikehüra |
capivara |
capibara |
capybara |
|
haikela |
fogo |
fuego |
fire |
|
haikenhuai |
queixada,
cateto |
puerco
salvage |
collared peccary |
|
haikiinka |
punção,
pequeno osso aguçado |
puncíon |
puncture |
|
haiköpintai |
onça
pintada |
onza
pintada |
spotted tiger |
|
hako |
quente |
caliente |
hot |
|
haledja, hauidja |
grande |
grande, largo |
big |
|
hame-ai |
lontra |
nutria |
otter |
|
hamiaka |
tanga |
taparrabo |
loin-cloth |
|
hapó |
raiz |
raíz |
root |
|
hararau |
camundongo |
ratoncito |
mouse |
|
hararau |
ratazana |
rata |
rat |
|
haté |
espinho |
espina |
thorn |
|
hawãndie |
cerração,
nevoeiro |
niebla |
thick fog |
|
hehai |
pombo
pequeno |
paloma
pequeña |
small dove |
|
hehehai |
veado |
venado |
deer |
|
hekeldiave |
tatu |
armadillo |
armadillo |
|
heméta |
botocudo,
homem com enfeite labial |
hombre con ornamento labial,
"botocudo" |
man with lip ornament, "botocudo" |
|
henia |
coração |
corazón |
heart |
|
hetai |
Plêiades |
Pleiades |
Pleiads |
|
hoga |
sangue |
sangre |
blood |
|
hoñe |
água |
água |
water |
|
huawaai |
resina |
resina |
resin |
|
huhai |
porco-do-mato |
esp. de cerdo |
variety of pig |
|
huimá |
bugio |
esp. de
mono |
variety
of monkey |
|
hum-hai |
paca |
paca |
paca, spotted cavy |
|
hûntai |
preto |
negro |
black |
|
iateda |
estrela |
estrella |
star |
|
ikãge |
mel |
miél |
honey |
|
ikãta |
mamilo |
mamelón |
nipple |
|
imaha |
olho |
ojo |
eye |
|
inama |
velho |
viejo |
old |
|
inkã |
osso |
hueso |
bone |
|
inkanawakã |
dedo
mínimo |
dedo
mínimo |
little
finger |
|
inko |
língua |
lengua |
tongue |
|
ipegwa |
casca de
árvore, cortiça |
corteza |
bark |
|
ipire |
pele |
piél |
skin |
|
itá |
pedra |
piedra |
stone |
|
jurúri |
comer
carne de animal agressivo |
comer carne de animal agresivo |
eat meat of wild animal |
|
kádo |
aurora |
aurora |
aurora,
dawn |
|
kailekomhuá |
cana,
caniço, criciúma |
caña |
cane |
|
kamoá |
seio |
seno |
breast |
|
kanome |
homem,
varão |
hombre,
varón |
man |
|
katahai |
branco |
hombre blanco |
white man |
|
kawá |
vespa |
avispa |
wasp |
|
kerakadso |
tarde |
tarde |
afternoon |
|
k |
piolho |
piojo |
louse |
|
kogwa |
cabaça |
calabaza |
gourd |
|
krakoi |
macaco |
mono |
monkey |
|
kukai |
jacu |
esp. de
ave |
variety of bird |
|
mai |
pai |
padre |
father |
|
malegwe |
mosquito |
zancudo |
mosquito |
|
memóe |
manhã |
mañana |
morning |
|
mendjagoi |
irmão |
hermano |
brother |
|
mero |
mosca |
mosca |
fly |
|
moi |
cobra |
culebra |
snake,
cobra |
|
moihiruai |
lagarto |
lagarto,
iguana |
lizard |
|
moko
hehai |
tamanduá-bandeira |
esp. de
osos hormiguero |
variety of anteater |
|
moko-atai |
tamanduá-mirim |
esp. de
osos hormiguero |
variety of anteater |
|
möuel |
espírito,
alma |
espiritu,
alma |
spirit,
soul |
|
nadsiagwe |
irmã |
hermana |
sister |
|
ñadú |
aranha |
araña |
spider |
|
ñaka |
cabelo |
cabello, pello |
hair |
|
ñakãkawe |
cabeça |
cabeza |
head |
|
ñalóka |
costela |
costilla |
rib |
|
ñambi |
orelha |
oreja |
ear |
|
ñanekoinha,
koña |
mulher |
mujer |
woman |
|
napádia |
corda de arco |
hilo del arco |
rope's
bow |
|
narapia |
flecha
para pássaro |
frecha
para aves |
bird's
arrow |
|
ndoi |
sapo |
sapo |
toad |
|
nénai |
dente |
diente |
tooth |
|
nepraka |
machado |
hacha |
axe |
|
nhadiakáte |
inimigo |
enemigo |
enemy |
|
nhanetavetoa |
lua |
luna |
moon |
|
nhang |
alma |
alma |
soul |
|
ñiá |
não |
no |
no, not |
|
niampine |
urubu-de-cabeça-vermelha |
esp. de buitre |
variety of vulture |
|
niapiá |
lenha |
leña |
firewood |
|
niauai |
alto |
alto |
high,
tall |
|
nieue kauai |
criança |
niño |
child |
|
nitio |
arco-íris |
arco iris |
rainbow |
|
ñor |
coxa |
muslo |
thigh |
|
ñrãdja |
frio |
frío |
cold |
|
ñyata |
mata,
floresta |
bosque |
forest |
|
pasiá |
peito |
pecho |
chest |
|
pawâwa |
comer
carne de tamanduá |
comer
carne de tamandua |
eat anteater meat |
|
péka |
caminho,
trilha |
camino |
path, trail |
|
peke-hararau |
urubu
branco |
esp. de buitre blanco |
variety of white vulture |
|
pinako,
eváitá |
cesta |
canasta |
basket |
|
pinpiai |
jacutinga |
esp. de
ave |
variety of bird |
|
poá |
noite |
noche |
night |
|
pókai |
comer
carne de animal aquático |
comer
carne de animal de água |
eat water animal meat |
|
posiabe |
casco |
casco |
hoof |
|
posiape |
unha do
pé |
uña del pié |
toe nail |
[PTG160]
e [PTG98] |
prohá |
pé |
pié |
foot |
|
puape |
unha |
uña |
nail |
|
punahai |
puma |
puma |
mountain lion |
|
putadai |
vermelho |
rojo |
red |
|
radja |
peixe |
pescado |
fish |
|
sapota |
nariz |
nariz |
nose |
|
simirada |
esposa |
esposa |
wife |
|
tagwa |
flauta-de-pã |
flauta-de-pã |
Pan's flute |
|
takarói |
areia |
arena |
sand |
|
tákua |
taquara,
bambu |
tacuara |
bamboo |
|
tapégwá |
abano,
esteira |
abanico,
estera |
fire-fan,
mat |
|
tapui |
casa |
casa |
house |
[Swa095] |
tátabui |
carvão |
carbón |
charcoal |
|
tatade |
fumaça |
humo |
smoke |
|
tataka |
céu |
cielo |
sky |
|
tataupa |
cinza |
ceniza |
ash |
|
teai |
pequeno |
pequeño |
small,
little |
[Swa069] |
teiradwa |
marido |
esposo |
husband |
|
teká |
lebre |
liebre |
hare |
|
telagoihai |
anta |
danta,
sachavaca |
anta,
tapir |
|
tigwá |
filha,
menina |
hija,
niña |
daughter, girl |
|
tikaáudio |
polegar |
pulgar |
thumb |
|
timémo |
filha,
jovem moça |
hija, muchacha |
daughter, girl |
|
timemo |
filho |
hijo |
son |
|
tirá |
barba |
barba |
beard |
|
tixapote |
cabeça,
parte superior |
cabeza, cimo |
head, top |
|
toko |
gafanhoto |
saltamontes |
grasshopper |
|
txigoi,
xigoi |
menino |
niño |
boy |
|
u |
comer
carne de animal |
comer
carne de animal |
eat
animal meat |
[PTG59] |
upéba |
emplumação
da flecha |
emplumación de la flecha |
arrow feathering |
|
vûá |
flecha |
frecha |
arrow |
|
wewi |
boiar |
boyar |
to float |
[PTG28] |
xetá |
povo xetá |
el pueblo xetá |
the Xeta people |
|
Fonte: Citado por RODRIGUES, Aryon;
FERNANDES, José Loureiro (1959); citado por GREENBERG, Joseph H., Language in
the Americas, 1987.
Localização:
Noroeste do Paraná - Brasil, Serra dos Dourados.
Sinonímia:
Xetá da Serra
[Colaboração de Victor
Petrucci (ver links).]
< voltar para menu >