Idea międzynarodowego języka polega po prostu na umożliwieniu ludziom, którzy nie posiadają żadnego innego wspólnego języka zrozumienia siebie nawzajem. Ido zostało opracowane przez lingwistów i naukowców dziesiątki lat temu. Jest to najpraktyczniejszy z wynalezionych języków, a jego użyteczność była zademonstrowana wiele razy, zarówno w piśmie jak i mowie. Książki w języku Ido i o języku Ido były publikowane w wielu krajach, ale do chwili obecnej niewiele osób o nim wie. Zatem celem tutaj jest ukazanie jego przydatności. Tak jak w przypadku wielu najlepszych wynalazków, kluczem jest tu prostota. Ponieważ Ido jest o wiele łatwiejsze niż jakikolwiek język narodowy, o wiele mniej czasu i wysiłku potrzeba, aby dwie osoby nauczyły się Ido niż na przykład jedna z nich nauczyła się języka ojczystego drugiej. Ido jest rozwiązaniem, które tylko czeka na to, aby je dostrzec. Ido przebija się przez bariery językowe, które tamują międzynarodowe zrozumienie. Ido zostało także zaprojektowane tak, aby być językiem wyrazistym. Nawet poezja może być i jest tworzona w tym języku.
Przyjrzyjmy się teraz paru cechom języka Ido i odkryjmy kilka "sekretów" jego zdumiewającej prostoty.
Zasób słów w języku Ido bazuje na słownictwie głównych języków europejskich - angielskiego, francuskiego, niemieckiego, włoskiego, rosyjskiego i hiszpańskiego - a przez to często na łacinie. Czasami pewne słowa wyrażające jakieś pojęcie są bardzo podobne w większości tych języków, więc nie jest trudno wybrać wspólną formę. W innych przypadkach wybór nie jest tak oczywisty, ale na ogół wybrana forma jest oparta na możliwie jak największej liczbie języków.
Oto kilka przykładów wyrazów w Ido, porównanych do ich odpowiedników w innych językach w przypadku wspólnego podobieństwa. Wyrazy rosyjskie zostały napisane za pomocą alfabetu łacińskiego. Często jakieś słowo w Ido nie jest podobne do najpowszechniej używanego wyrazu w języku angielskim, ale zbliżone jest do innego słowa angielskiego, które może posłużyć jako pomoc w zapamiętaniu. W tych przypadkach owe "naprowadzacze" są uwzględnione w poniższej liście.
Ido posługuje się 26 literami alfabetu łacińskiego, bez jakixhkolwiek akcentowanych liter, jakie nieraz pojawiają się w innych językach. A zatem można pisać w języku Ido na maszynie, na komputerze i drukować teksty w większości krajów bez trudności. Wiele liter jest wymawianych tak jak w języku polskim, na przykład "c" - jak w wyrazie "cukier", nigdy nie jest ono wymawiane jak "cz" albo "s", jak to się zdarza w innych językach.
Litera "j" jest wymawiana jak "ż" w wyrazie "żaba".
Litery "ch" są wymawiane jak "cz".
Litery "sh" są wymawiane jak "sz".
Litera "y" jest wymawiana jak "j" w wyrazie "jutro".
Litera "w" jest wymawiana jak "ł" w wyrazie "łapa".
Litery "qu" są wymawiane jak "kv".
Wszystkie samogłoski "a, e, i, o, u" są wymawiane tak jak w języku polskim.
Prawie we wszystkich słowach akcent pada na przedostatnia sylabę, jak w języku polskim, za wyjątkiem bezokolicznikowych form czasowników, kiedy to akcent pada na ostatnią sylabę. Na przykład: generaciono, muri, universala, telefono, exter, multe, ale klozar (zamykać), pensar (myśleć), dankar (dziękować).
Zwstawienia "io" albo "uo" traktowane są jako jedna sylaba. Dlatego też, na przykład mówimy radio" (tak jak po polsku, a nie "radijo"), "familio" (a nie "familijo"), "manuo" ("manło", a nie "manuo").
W języku Ido czytelnik czy też słuchacz może łatwo zrozumieć funkcję danego słowa. Wyraża się to poprzez użycie końcówek, które sygnalizują typ wyrazu (część mowy). Na przykład rzeczownik (wyraz określający coś) kończy się na literę -o w liczbie pojedynczej, jak w słowie "kavalo" (koń), "sukro" (cukier), "kozo" (rzecz), "puero" (dziecko).
Słówko "la" bliżej określa konkretny wyraz, już nam znany. Na prykład: "la kavalo" - koń, ten koń, o którym już była mowa.
Liczba mnoga rzeczownika jest wyrażona za pomocą samogłoski "i" na końcu wyrazu, zamiast "o". A zatem bardzo łatwo jest zrozumieć znaczenie słów "kavali" (konie), "kozi" (rzeczy), "pueri" (dzieci).
| amiko - przyjaciel | matino - poranek | |
| animalo - zwierzę | marto - matka | |
| aquo - woda | mondo - świat | |
| batelo - łódź | muro - ściana | |
| butiko sklepik, butik | pano - chleb | |
| chambro - pokój | patro - ojciec | |
| dio - dzień | peco - kavałek | |
| domo - dom | pedo - stopa | |
| dorso - tył, pleczy | persono - osoba | |
| floro - kwiat | pomo - jabłko | |
| foresto - las | pordo - drzwi | |
| frukto - owoc | puero - dziecko | |
| hundo - pies | rivero - rzeka | |
| kapo - głowa | stulo - krzesło | |
| kavalo - koń | sukro - cukier | |
| kozo - rzecz | tablo - stół | |
| libro - książka | tempo - czas | |
| ligno - drewno | urbo - miasto | |
| linguo - język (np. Ido) | vespero - wieczór | |
| manuo - ręka | vorto - słovo | |
| maro - morze |
Przymiotniki (wyrazy, które określają cechy przedmiotów) kończą się na literę -a, jak w słowie "rapida" (szybki), "plena" (pełny), "bela" (piękny) i "facila" (łatwy). Osoby zaawansowane w języku Ido mogą, szczególnie w poezji, opuścić końcową literę -a, ale zazwyczaj jest ona zachowana jako użyteczny wskaźnik.
| alta - wysoki | mikra - mały | |
| bela - ładny, piękny | multa - liczny | |
| bona - dobry | nova - nowy | |
| dolca - słodki | omna - wszystek, każdy | |
| dormanta - śpiący | plena - pełny | |
| facila - łatwy | plura - liczny | |
| felica szczęśliwy | poka - nieliczny (mało) | |
| granda - duży | rapida - szybki | |
| interesanta - ciekawy, interesujący | saja - mądry | |
| kelka - kilka, parę (przymiotnik, ale nie w języku polskim!) | simpla - prosty | |
| klara - jasny (w sensie: zrozumiały) | varma - ciepły | |
| kolda - zimny | utila - przydatny | |
| kurta - krótki | vera - prawdziwy | |
| lenta - wolny | yuna - młody |
Przymiotnik może być użyty przed lub po rzeczowniku, do którego się odnosi. Na przykład "szybkie konie" mogą brzmieć: "rapida kavali" albo "kavali rapida". "Język uniwersalny" brzmi: "universala linguo" albo "linguo universala". Weźmy kilka słów z listy i zestawmy kilka prostych kombinacji. Zobaczmy jakie to proste: la lenta kavalo, granda flori, libro interesanta, la mikra reda pomi, linguo facila.
Czasowniki (wyrazy, które głównie określają czynności) są szczególnie łatwo porównywalne z większością języków. Bezokolicznik wyraża się poprzez końcówkę -ar, jak w słowie "vidar" (widzieć), czy "pensar" (myśleć). Czas teraźniejszy określa się za pomocą końcówki -as. Na przykład: "vidas" (widzę, widzisz, widzi, widzimy itd.), "pensas" (myśle, myślisz, myśli, myślimy itd.), "klozas" (zamykam, zamykasz, zamyka, zamykamy itd.). "La hundo dormas" - "Pies śpi".
| amar - kochać | ludar - grać | |
| apertar - otwierać | montrara - pokazywać | |
| bezonar - potrzebować | parolar - mówić | |
| dankar - dziękować | pendar - wisieć | |
| dicar - powiedzieć | pensar - myśleć | |
| divinar - odgadnąć | portar - mosić | |
| dormar - spać | povar - móc | |
| drinkar - pić | pozar - kłaść, umieszczać | |
| esar - być | prenar - brać | |
| finar - kończyć | pulsar - pchać | |
| havar - mieć | questionar - pytać | |
| interesar - interesować | savar - wiedzieć | |
| jetar - rzucać | serchar - szukać | |
| juntar - łączyć | sidar - siedzieć | |
| kantar - śpiewać | skribar - pisać | |
| kaptar - chwytać | tenar - trzymać | |
| klamar - wołać | tirar - ciągnąć | |
| klozar - zamykać | trovar - znaleźć | |
| komencar - zaczyną | venar - przybywać | |
| komprar - kupować | vendar - sprzedawać | |
| komprenar - rozumieć | vidar - widzieć | |
| kredar - wierzyć | vivar - żyć | |
| kurar - biec | volar - chcieć | |
| lektar - czytać | voyajar - podróżować |
Posiadamy już wystarczający zasób składników, aby pokusić się o nieco ambitniejsze zdania. Na przykład: "sukro esas dolca" (cukier jest słodki), "la puero questionas la matro" (dziecko zapytuje matkę), "la pomi esas granda" (jabłka są duże), "kavalo esas animalo" (koń jest zwierzęciem), "kavali esas animali" (konie są zwierzętami), "la mikra hundo kuras en la foresto" (mały pies biega w lesie).
Spróbujcie sami utworzyć wiecej zdań w ten sam sposób. W przeciwieństwie do wielu jezyków, w Ido przymiotnik nigdy nie zmienia swej formy, żeby być w zgodzie z rzeczownikiem, jak również czasownik zawsze pozostaje niezmieniony, a zatem naprawdę trudno jest tu popełnić jakikolwiek błąd.
Przymiotniki można przekształcać w przysłówki zamieniając końcową literę "-a" na literę "-e", jak w słowie "rapide" (szybko), "facile" (łatwo), "klare" (jasno, zrozumiale) czy "bele" (ładnie). Teraz dodajmy kilka przysłówków do przymiotników lub czasowników: "vere facila" (naprawdę łatwy), "parolar felice" (mówić radośnie, szczęśliwie), "la hundi serchas rapide" (psy szukają szybko). Istnieje też pewna grupa przysłówków, które nie są utworzone z prymiotników. Na przykład: "hike" (tutaj), "tre" (bardzo), "anke" (również).
Spójniki są wyrazami, które łączą pojęcia. Na przykład: "e" (i), "o" (lub), "ma" (ale). Pewna ilość tych słów, jak też i innych, nazywanych przyimkami została przedstawiona w poniższej liście. Słowa te nie muszą kończyć się na jakąś szczególną literę.
| a - do | nun - teraz | |
| anke - także | nur - tylko | |
| ante - przed | o - lub | |
| apud - obok | per - przez (za pomocą) | |
| ca - ten, ta, to itd. | plu - bardziej (z przymiotnikiem lub przysłówkiem) | |
| de - od | por - dla | |
| di - określenie przynależności do kogoś, czegoś | pos - po | |
| du - dwa | pri - o | |
| dum - podczas | pro - z powodu | |
| e - i, a | proxim - blisko | |
| en - w | qua - który | |
| exter - poza, na zewnątrz | quale - jak | |
| hike - tutaj | quo - co | |
| hodie - dzisiaj | se - jeżeli | |
| ibe - tam | sen - bez | |
| inter - miedzy | sub - pod | |
| ja - już | sur - na | |
| kam - niż | ta - tamten, tamta, tamto itd. | |
| ke - że | til - aż do | |
| kun - z (kimś, czymś) | tre - bardzo | |
| la - bliżcze określenie jakiegoś pojęcia | tro - zbyt | |
| ma - ale | tri - trzy | |
| min - mniej | ube - gdzie | |
| ne - nie (przed czasownikiem) | un - jeden | |
| no - nie (przed odpowiedź) | yes - tak |
Zaimki osobowe to słowa typu "ty", "oni", itp. W jezyku Ido nigdy nie źmieniają swej formy w innych przypadkach, a zatem "me" oznacza zarówno "ja", jak i "mnie" czy "mną". "Ni" oznacza "my", "nam", "nami", "nas". Dzięki temu do zapamiętania pozostaje znacznie mniej słów.
Szczególnie przydatny zaimek "lu" może być użyty w sytuacji, gdy nie chcemy lub też nie możemy sprecyzować, czy to "on" czy "ona".
| me - ja | ni - my | |
| vu - ty | vi - vy | |
| ilu - on elu - ona olu - ona | li - oni, one | |
| lu - on, ona, ono | ||
Aby utworzyć zaimek dzierżawczy dodajemy litera "a":
Teraz posiadamy już wystarczający materiał do konstruowania jeszcze lepszych zdań: "Ni vidas bela batelo sur la maro. Vua hundo esas tre granda. Li kuras rapide a la rivero. Vi povas komprar pano en la urbo. Me komprenas nun, e me trovas ke Ido esas vere simpla."
Uźywając podanych poprzednio wyrazów możemy już tworzyć wiele krótkich fraz i zdań. Zacznijmy od zaimków i czasownikow, zmieniając po kolei osoby: "me skribas, elu skribas, ni venas, li venas". Następnie weźmy kilka przymiotników i rzeczowników, zmieniając je po kolei: "granda domo, granda pomi, granda hundo, bela domi, bela animalo, bela kozi". Przejdźmy do dłużczych zdań: "Mea amiko venas a nia domo. La tablo e la stuli esas en la chambro. La maro esas varma nun. Olu ne esas kolda. La mondo bezonas facila linguo. Du personi sidas sur la muro. Ni savas ke linguo esas tre utila". Bawiąc się słowami w ten sposób znakomicie osiągamy płynność języka i pewność wypowiedzi. W Ido jest to wyjątkowo łatwe, jak możemy to już zauważyć.
A jak powiedzieć "Oni przyszli" zamiast "Oni przychodzą"? Czas przeszły określamy za pomocą końcówki "-is". Tak więc "Li venis" oznacza "Oni przyszli", a "Li dankis" oznacza "Oni dziękowali".
Czas przyszły określamy za pomocą końcówki "-os". Tak więc "Li venos" znaczy "Oni przyjdą", a "Li skribos" znaczy "Oni będą pisać". Ponieważ nie istnieją żadne nieregularne czasowniki, możemy już łatwo zrozumieć poniższe zdania: "Elu vidis bela flori en la gardeno. Vu trovos kelka pano sur la tablo."
Mamy już dobre wyobrażenie o tym, jak funkcjonuje Ido i jaki to łatwy język. Zostało ono oparte w szerokim zakresie o Esperanto (język wcześniej wymyślony), ale z wieloma ulepszeniami. Wynikiem tego jest prosty, a zarazem skuteczny język z łatwą wymową i brzmiący nieco podobnie do języka włoskiego. Można łatwo pogłebić swoją wiedzę i wkrótce zrozumieć dużo więcej. Przydatna znajomość języka Ido może zostać osiągnięta w małym ułamku czasu potrzebnego do opanowania jakiegokolwiek języka narodowego.
Ido to klucz, który otwiera drzwi do szerszego świata.
Szczegóły na temat książek o Ido i w języku Ido są dostępne w naszym serwisie książkowym. Ochotniczy ruch tego języka jest oczywiście sam w sobie międzynarodowy i książki o Ido są dostępne w różnych językach.
Zapraszamy Cię do przystąpienia do Towarzystwa Języka Międzynarodowego Ido "International Language (Ido) Society" i w ten sposób wsparcia naszych wysiłków. Skłdka członkowska wynosi tylko 5 funtów szterlingów rocznie (lub połowa tego dla studentów i osób niezarabiających) i może ona zostać wysłana pod którykolwiek z poniższych adresów.
Członkowie otrzymują czasopismo Towarzystwa, które ukazuje się 3 razy w roku i donosi o pomysłach i działalności członków.
A zatem, czemu nie przystąpić już teraz?
Język międzynarodowy Ido charakterystyka ogólna