Unie van Zuid Afrika

Union of South Africa

Wapen 17 September 1910 deur die College of Arms in Londen verleen (die verlening beskryf as deur Koninklike Akte). My vertaling van die amptelike blasoen lui:

Gevierendeel golwend gesny Eerste kwartier in rooi ’n vroulike figuur wat Hoop voorstaan wat haar regterarm op ’n rots rus en met die linkerhand ’n silwer anker stut Tweede kwartier in goud twee lopende wildebeeste in hulle natuurlike kleure Derde kwartier in goud op ’n eiland ’n groen lemoenboom, sy vrugte in natuurlike kleure Vierde kwartier in groen ’n trekwa van silwer En vir die helmteken op ’n wrong van die kleure ’n gaande en aansiende leeu van rooi wat met sy regterpoot vier opregte stawe steun, afwisselend van silwer en van blou, en van goud vasgebind En vir skildhouers, regs ’n springbok en links ’n gemsbok, altwee in hulle natuurlike kleure, tesame met die leuse EX UNITATE VIRES.

Verduideliking:
Die vier kwartiere stel voor die vier provinsies wat die Unie saamgestel het, en die golwende horisontale skeidslyn stel die Oranjerivier voor (dié rivier is deur die Khoikhoi-volk, wat die riviervallei vóór die aankoms van óf swart óf blanke setlaars bewoon het, Gariep genoem).

Die eerste kwartier bevat die simboliese figuur van Hoop wat die helmteken gevorm het van die wapen van die Colonie Kaap de Goede Hoop (Kaapkolonie); die tweede kwartier het die swart wildebeeste van die wapen van Natal; die derde kwartier die oranjeboom van die Oranje Vrij Staat (kyk daardie republiek vir ’n bespreking oor die soort boom wat bedoel is); en die vierde kwartier die ossewa uit die onderste deel van die wapenskild van die Zuid Afrikaansche Republiek (dit is altans veronderstel om ’n trekwa of kakebeenwa te wees, maar in werklikheid is dit die half-kap transportwa wat verskyn het in die seël van die Transvaal Colony).

Die leeu in die helmteken herinner aan die leeus in die wapens van Engeland, van Skotland (kyk Groot-Brittanje), en van die Prinsdom Wallis (kyk die wapen van prins Charles), asook van die Koninkrijk der Nederlanden en etlike van die Nederlandse provinsies. Hy staan soos die helmteken-leeu van Engeland, terwyl sy kleuring dit is van die Skotse leeu. Die natuurlike leeu (Leo leo) is ook inheems in Suid-Afrika.

Die vier stawe (een vir elke provinsie) is ’n heugenis aan die klassieke verhaal van ’n Romeinse vader wat sy seuns genooi het om takke te breek, en dan ’n klomp takke vasgebind het om te bewys dat, net soos wat gebinde stokke onbreekbaar was, hulle net so sterk sou wees as hulle saamgestaan het. Dit herinner ook aan die sewe gebinde pyle wat vasgehou word deur die leeu in die Nederlandse koningswapen, wat die tradisionele sewe provinsies van die koninkryk voorstaan.

Die regter-skildhouer, ’n springbok (Antidorcas marsupialis), is geneem vanaf die wapen van die Orange River Colony (die Oranje Vrij Staat nadat dit deur Brittanje geannekseer is), en is sedert 1906 as nasionale simbool aangesien as gevolg van daardie jaar se rugbytoer van Brittanje deur ’n span wat die vier kolonies verteenwoordig het, onder kapteinskap van Paul Roos. Die span is die Springbokke genoem, en het groen truie gebruik (’n stel truie van Kaapstad se Old Diocesan Club is deur een van die spanlede ingepak). Tot vandag toe word die nasionale rugbyspan die Springbokke genoem en dra hulle groen truie.

Die linker-skildhouer is ’n gemsbok (Oryx gazella gazella), wat ’n skildhouer was in die wapen van die Kaapkolonie. Die ander skildhouer in Kaapkolonie se wapen was ’n wildebees; hierdie dier was reeds deel van die Unie-wapen in die tweede (Natalse) kwartier, en het dus nie in berekening gekom as skildhouer vir die Unie-wapen nie.

Die leuse vertaal as “Uit eenheid, sterkte”, en is ’n vertaling in Latyns van die ZAR se leuse, “Eendragt maakt Magt”.

Alhoewel die hoofkleure van die wapen as geheel rooi, goud en groen is, neem die wrong die kleure van die eerste (Kaapse) kwartier.

Agtergrond:
Die behoefte aan ’n wapen is vasgestel deur die feit dat die Unie van Suid-Afrika, wat 31 Mei 1910 tot stand gekom het, ’n grondwetlike monargie was (kyk onder), en het as sulks ’n Groot Seël benodig. Staatsheraldikus F G Brownell noem hierdie devies die hoogste embleem van soewereiniteit, die clavis regni, die enigste instrument waardeur die soewerein se wil by plegtige geleenthede uitgespreek kan word.

Toe die eerste Groot Seël (teen ’n aansienlike onkoste) by die Koninklike Munt in Londen egter gemaak is, is dit gevind dat dit in teenstryd was met die Koninklike Akte, daarin dat die wapen in die seël se midde nie die gevierendeelde Unie-wapen was nie, maar die wapen van die Britse monarg,^[1] met aparte skildjies rondom die seëlrand wat die vier provinsies voorgestel het.

Aangesien die kwartiere wat die provinsies voorgestel het, as enkele wapen verleen is, nie as aparte skilde nie, is daar gereël dat ’n verdere Koninklike Akte uitegereik word. Gedateer 4 Mei 1911, het dit die vier kwartiere as aparte wapens respektiewelik aan die vier provinsies verleen: ’n rooi skild met die dame Hoop vir Kaapland, ’n goue skild met twee wildebeeste vir Natal, ’n goue skild met ’n oranjeboom vir die Oranje Vrystaat, en ’n groen skild met ’n ossewa vir Transvaal.

Toe die akte egter in Pretoria aangekom het, het die Eerste Minister se kantoor aan Londen gerapporteer dat die wapens soos dit aan die provinsies verleen is, vir hulle onaanvaarbaar was. Die akte is nie aan die provinsies gekommunikeer nie, en hulle het voortgegaan om hul vorige wapens te voer.

Tale van die Unie:
Die Unie se amptelike tale was Nederlands en Engels. Die status van die ampstale is in die Grondwet verskans: die taalklousule mog nie behalwe met ’n twee-derde meerderheid van altwee Huise van die Parlement in samesitting gewysig word nie.

Vlae van die Unie:
Soos wat die geval was met ander Britse besittings, was die Unie se hoofvlag in die begin die Britse Union Jack, waaraan ’n stel vlae toegevoeg is wat daarvan afgelei is, met Suid-Afrikaanse simbole bygevoeg.

Die Goewerneur-Generaal se vlag was ’n Union Jack met die Uniewapen bekrans met blommende mimosa-takke op ’n wit rondeel in die middel van die vlag. Die Eerste Minister, Generaal Louis Botha, het die mimosa as Suid-Afrika se nasionale boom voorgestaan. (Die term mimosa word nie meer vir bome van die genus Acacia gebruik nie, ofskoon dit in Suid-Afrika inheems is of van Australië afkomstig. Dit is onduidelik watter van die inheemse spesies bedoel word nie, maar dit is heel waarskynlik Acacia karoo.) Hierdie vlag is egter slegs vir gebruik ter see bedoel.

Die Regeringsvlag, aan land en ter see, was ’n Blou Vaandel met die skild van die Uniewapen aan die wapperkant, en die handelsvlag ’n Rooi Vaandel ook met die Unieskild in die wapperkant. Die oorspronklike vorm van die Rooi Vaandel het die skild bloot op die rooi agtergrond geplaas, sonder kontras. Maar in 1912 is dit verander toe die skild op ’n wit rondeel geplaas is (soos wat hier aangetoon word). Die Blou Vaandel het egter in sy oorspronklike vorm voortgeleef, sonder die wit rondeel.

Hoofstede van die Unie:
Die afgevaardigdes aan die Nasionale Konvensie kon nie oor die kwessie van ’n enkele hoofstad vir die Unie saamstem nie, dus is ’n kompromis bereik waardeur Pretoria die administratiewe hoofstad geword het, Kaapstad die wetgewende hoofstad (die gebou van Kaapkolonie se Parlement is gebruik) en Bloemfontein die regterlike hoofstad.

In die vroeë jare van die Unie is die Uniegebou op Meintjes Kop, Pretoria, opgerig, om as administratiewe “paleis” te dien, en ’n groot hofgebou is in Bloemfontein as setel van die Appêl-afdeling van die Hooggeregshof van Suid-Afrika.

Die splitsing tussen Pretoria en Kaapstad het beteken dat die Goewerneur-Generaal, die Eerste Minister, die Kabinet en die boonste vlakke van die administrasie jaarliks vir die duur van die Parlementsitting na Kaapstad moes verskuif. Huidiglik, in 2002, is dit steeds hoe Suid-Afrika regeer word, alhoewel vliegtuie en vinnige padvervoer tans verkies word vir die vervoer van die President en sy Ministers en beamptes, bo die treine wat voorheen die hooggeplaastes en mindere beamptes vervoer het.

Grondwetlike ontwikkeling:
Die Unie is 31 Mei 1910 gevorm as ’n parlementêre unie van die vier selfregerende Britse kolonies suid van die Limpoporivier, wat nou provinsies van die Unie geword het: die Provincie Kaap de Goede Hoop (Kaapprovinsie; voorheen Kaapkolonie), die Provincie Natal (Colony of Natal), die Provincie Oranje Vrij Staat (Oranje Vrij Staat/Orange River Colony) en die Provincie Transvaal (Zuid Afrikaansche Republiek/Transvaal Colony). (Die Nederlandse spellings verskyn as aanduiding dat dít destyds die amptelike taal was.)

Die nuwe staat is formeel ’n Britse Dominium genoem, en sy Staatshoof was die Britse soewerein (teen die tyd van Uniewording, die pas toegetrede koning George V), wat in Suid-Afrika verteenwoordig is deur ’n Goewerneur-Generaal, aangestel nadat die koning raad ontvang het van die Britse Kabinet. Parlement het bestaan uit die Goewerneur-Generaal en twee Huise: die Wetgewende Vergadering (later Volksraad genoem) en die Senaat. Die Regeringshoof was ’n Eerste Minister wat deur die Goewerneur-Generaal aangestel is en wat die steun gehad het van die meerderheid in die Laerhuis.

Die koning se titel, sover dit Suid-Afrika aangegaan het, is neergelê volgens die Royal Titles Act (Wet op Koninklike Titels), wat in 1901 deur die Westminster-Parlement gepasseer is. Dit het Koning Edward VII verklaar tot koning “of the British Dominions beyond the Seas” (van die Britse Dominiums Oorsee). Op daardie stadium het die term “Dominiums” al Brittanje se besittings gedek, maar in 1907, tydens die heel eerste vierjaarlikse Rykskonferensie, is die status van die selfregerende Dominiums bespreek.

Die Goewerneur-Generaal is gelyktydig as Britse Hoë Kommissaris vir Suider-Afrika aangestel, direk verantwoordelik vir die administrasie van die drie Britse protektorate (ook bekend as die Hoë Kommissariaat-gebiede) van Basoetoeland, Betsjoeanaland en Swaziland. Daar was ’n verstandhouding dat hierdie gebiede, asook miskien Rhodesië in die noorde, uiteindelik deel van die Unie sou word.

Die Poskantoor van die Unie het in in Basoetoeland en Swaziland posdienste voorsien (wat Suid-Afrikaanse posseëls gebruik het), maar nie in Betsjoeanaland nie. Alhoewel Suid-Afrika op Uniedag (31 Mei) 1910 een posseël uitgereik het, het dit nie voor 1913 ’n vaste posseëlreeks uitgereik nie, en gedurende sy eerste drie jare het dit seëls van al vier kolonies gebruik, wat geldig was vir gebruik dwarsdeur die Unie, asook in Basoetoeland en Swaziland.

’n Kerndefek in die Unie se Grondwet het in die stemreg gelê. Tydens die Nasionale Konvensie in 1909 het die Kaapse afgevaardigdes probeer om die ander drie kolonies te oorreed van die wysheid daarin om die stemreg verder uit te brei as net aan blanke mans (slegs blanke mans het in die Orange River Colony en Transvaal stemreg gehad, terwyl Natal se beperkings op nie-blanke kiesers beteken het dat feitlik geen gekwalifiseer het nie). Die Kaapse stemreg, wat op eiendom gegrond is, het beteken dat groot getalle Kleurling- en swart mans met blanke mans die stemreg gedeel het. Maar die ander kolonies het nie saamgestem nie, en slegs in Kaapland is ’n kleurblinde stemreg vir die Unie aanvaar. Dit sou tot ernstige komplikasies lei.

Die Unie was nie onafhanklik nie, wat in 1914 bewys is ten tye van Brittanje se oorlogsverklaring teen Duitsland en Oostenryk, wat outomaties Suid-Afrika in ’n toestand van oorlog met sy buurstaat, Duits-Suidwes-Afrika, geplaas het.

Die rol wat tydens die Eerste Wêreldoorlog deur die Dominiums gespeel is, het gou vir Brittanje oortuig dat hul status verhoog moet word. Suid-Afrika, alhoewel dit eers ’n rebellie deur kommandolede moes onderdruk, het gou in Duits-Suidwes beheer oorgeneem, en het dit tot in 1919 beset. In daardie jaar het die Volkebond dit ’n C-klas Mandaat verleen. Dit het Suid-Afrika toegelaat om Suidwes-Afrika as provinsie te behandel. Suid-Afrikaanse magte het daarna (1916) aangesluit by die veldtog teen Duits-Oos-Afrika, waar Jan Christian Smuts, ’n kommando-generaal uit die Suid-Afrikaanse Oorlog en teen dié tyd ’n Kabinetslid, aangestel is as Generaal in Bevel van Britse Magte in Oos-Afrika. Smuts is later tesame met Ministers uit die ander Dominiums gekoöpteer tot die Keiserlike Oorlogskabinet, waar hy ’n belangrike bydrae gemaak het. Smuts en Eerste Minister Louis Botha het ’n beduidende rol gespeel in die vredesonderhandelinge te Versailles, waar Smuts bygedra het tot die vorming van die Volkebond, en as Eerste Minister opgevolg het toe Botha skielik dood is.

Smuts het voorts ’n rol in internasionale sake tydens die Rykskonferensie van 1921 gespeel, en alhoewel hy as Eerste Minister deur Generaal J B M Hertzog tydens die algemene verkiesing van 1924 vervang is, was dit Smuts se idees wat tydens daaropvolgende Rykskonferensies na vore gebring is, en gelei het tot die vorming van die Gemenebes van Nasies, bestaande uit Brittanje en die Dominiums.

Suid-Afrikaners het, soos ander onderdane van die Britse Kroon, koninklike ere ontvang in die vorm van ridderskappe, baronetskappe en mindere eerbewyse, en in ’n enkele geval ’n baronskap. In 1925 het die Parlement egter, op ’n voorstel van Arthur Barlow LV (Arbeidersparty), besluit dat geen Suid-Afrikaner in die gevolg enige Britse titel sou aanvaar nie. Aangesien die Britse soewerein (destyds steeds George V) Suid-Afrika se Staatshoof was, was dit ’n direkte belediging vir die koning. Dit is egter in Londen aanvaar volgens die beginsel dat die koning die raad van sy Ministers aanvaar, hetsy in Brittanje of in die selfregerende dominiums en kolonies.

---