NARODNA MEDICINA DREŽNJAKA

UVOD

Sakupljanje građe o poznavanju bolesti i povreda, te narodnim načinima liječenja i poznatim sredstvima za liječenje kod stanovništva Drežnice, vršeno je tokom 1979, 1980. i 1981. godine. Građa je sakupljana u selima Gornje i Donje Drežnice i u selu Potoci kod Mostara, gde su naseljeni mnogi Drežnjaci. S obzirom na to da se radi o sakupljanju i proučavanju narodnog liječenja kod stanovništva koje je naseljavalo kanjon rijeke Drežanjke, moglo se pretpostaviti da će stanovništvo, vjekovima udaljeno od komunikacija i ostavljeno samo sebi, imati bolje i više razvijenu i sačuvanu i dijagnostiku i terapiju. Međutim, sakupljena građa ne samo da ne potvrđuje ovu pretpostavku, već je i opovrgava.
Sakupljeni podaci o dijagnostici ukazuju na to da su narodna znanja o bolestima u ovom kraju prilično oskudna i da se svode na veoma uopštene dijagnoze: kad boli grlo, kad boli uho, kad su slabi bubrezi, reuma kad uhvati, kad je na čovjeku struna (pomjeren želudac) ili strava. Kod povreda konstatuju prelom, iščašenje, ranu, uboj, ubod, posijeklinu, opekotinu i ukletim! (ujednu ranu).
Opšta pojava da su dijagnostika i terapija u vezi s oboljenjima novorođenčadi sasvim nerazvijene, konstatovana je i u Drežnici. Po pričanju, natalitet novorođenčadi je bio veoma visok, ali isto tako i mortalitet. Međutim, to se smatralo skoro normalnom pojavom. Za veoma česte slučajeve smrtnosti novorođenčadi, objašnjenje je bilo: »Prekinulo ga nešto«, »izjele mu vještice srce«, ili sasvim uopšteno, »Bog dao - bog uzeo«, u čemu se ogledala i izvijesna doza fatalizma.
Sakupljanjem podataka o "prenosiocima tradicionalnih načina liječenja, o takozvanim »narodnim ljekarima«, ustanovljeno je da na oko tri hiljade stanovnika Drežnice, danas u njoj ima pet takozvanih narodnih ljekara, lokal­nog značaja. (Podaci o njima, o njihovom značaju i načinu rada nalaze se vi Folklornom arhivu Zemaljskog muzeja BiH.) Ni jedan od ovih narodnih ljekara ne bavi se liječenjem profesionalno, niti su "mu prihodi od liječenja važniji izvor sredstava za život. Oni pružaju pomoć, i to svaki od njih pomoć samo jedne određene vrste, kad neko iz njihove okoline to od njih zatraži. Ni jedan od njih nije poznat po tom svom znanju van Drežnice, i njihova uloga ne prelazi granice ispitivane oblasti. Karakteristično je da su i oni, kao i svi ostali stanovnici Drežnice, bar jednom u životu tražili pomoć u bolesti od narodnih ljekara van svoje oblasti, od onih poznatih u cijeloj Hercegovini. Nema toga ko nije išao po lijekovite trave Radetu Marinčiću u Mostar, (poznatijem kao »Rade s Bijelog brijega«, Ahmetu Karaici na Žegulju kod Stoca, hodži Trtaku u Mostar ili Mati Zoriću u Hamziće.
Tragajući za podacima o ličnostima iz bliže prošlosti koje su se u Drežnici bavile lijećenjem, ili su bar bile poznavaoci narodne tradicije lijećenja, od svih informanata dobijalo se prvo podatke o umrlom Aliji Bubalu iz Bijelog polja (danas  Potoci kod Mostara), čiji se recepti za pravljenje melema i sada koriste. Druga ličnost koja se spominje je katolički sveštenik don Nikola Jurić koji je do pred drugi svjetski rat bio župnik u Drežnici. Pored svoje osnovne, svešteničke dužnosti, on je vodio jednu priručnu apoteku i pružao narodu iz Drežnice prvu pomoć u bolesti i kod povreda. Jednostavnije slučajeve bolesti i povreda liječio je sam, a ostale je upućivao dalje, obično u Mostar. U jedinoj sobi u župnom uredu, uređenoj da može da služi i kao ambulanta, čuvao je i odatle dijelio bolesnicima ljekovite trave i lijekove. Ljudi koji ga se sjećaju pričaju da je imao i dosta medicinskih knjiga. Na žalost, sve to je izgorjelo za vrijeme II. svjetskog rata i o svemu tome ljudi još samo pričaju, spominjući s velikim simpatijama i zahvalnošću boga čovjeka. Od nekolikih informanata zabilježeno je još da je neki Mahmut Mašić liječio rukom, to jest dodirom ruke, ali samo za srebrnu krunu.
Što se tiče sredstava koja se koriste za liječenje, materia medica, za ono malo bolesti i povreda koje poznaju i pokušavaju sami da lijeće, može se reći da su s obzirom na ono što im pruža prirodna sredina, prilično skromna. Zabilježeno je svega oko četrdesetak biljaka koje se smatraju lijekovitim i kao takve sakupljaju, suše i koriste, iako i sami kažu da na obližnjem brdu Tmorac »raste svaka biljka što je u svjetu ima!« Uz ovih četrdesetak biljaka sa lijekovitim svojstvima, zabilježeno je i desetak sredstava životinjskog i drugog porijekla, koja se koriste za liječenje.
Uzevši u obzir sve što je rečeno o dijagnostici, terapiji, narodnim ljekarima i sredstvima za liječenje, kao i dati pregled građe, može se reći da je uloga narodne medicine u životu stanovnika Drežnice svedena na najmanju moguću mjeru. Ograničena je uglavnom na intervencije kod preloma i iščašenja (i to uglavnom samo zatvorenih), na namještanje strune i korišćenje određenog broja lijekovitih trava. Razloga ovakvom stanju zatečenom u ispitivanom kraju u vrijeme između 1979. i 1981. godine, može biti nekoliko. Na prvom mjestu, ne raspolažemo ni pisanim podacima ni podacima iz predanja o tome kakva je narodna medicina u Drežnici bila recimo u prvoj, pa i drugoj polovini 19. vijeka, kada narodnu kulturu počinju da zahvataju brže i brojnije promjene. Možda su tradicionalni načini liječenja prije tog vremena imali značajniju ulogu, a možda istu. Od uticaja na reduciranje uloge narodne medicine i stvaranje današnjeg stanja (pod pretpostavkom da je ta uloga ranije bila znatnija) vjerovatno je i činjenica da se s osnivanjem župe Drežnica 1870. godine i izgradnjom župne kuće, počinje da osjeća djelovanje fra Mije Niikolića, po njegovom dolasku u Drežnicu. Naime, prvi župnik u novoosnovanoj župi, fra Mijo Nikolić, pored svog osnovnog svešteničkog poziva, djeluje i pomažući narodu u bolesti, jer se interesuje za narodnu medicinu. On je, naime, još 1868. godine, dakle prije dolaska u Drežnicu, sastavio rukopisnu knjigu »Domaći ljekar«. Na početku knjige, u pozdravu »štiocu«, on kaže: »Pomogo sam što sam mogo one koi bi me pitali, i evo u mlogim imadući iskušanje i svagdanje vježbanje, sabro sam nekoliko ljekaria u ovi vez«." Nemamo razloga da sumnjamo da on nije s praksom pomaganja bolesnim ljudima nastavio i kasnije, kada je već tu svoju rukopisnu knjigu sastavio, i kada je 1870. godine došao za paroha u Drežnicu. Djelovanjem u tom prilično teško dostupnom kraju, navikao je ljude da mu se obraćaju za pomoć. Na taj način, počeli su da napuštaju i zapuštaju svoje dotadašnje tradicionalne načine liječenja, na prvom mjestu internih bolesti, koje su uvijek predstavljale veliku nepoznanicu. Uz to, pismeni ljudi su počeli da nabavljaju i da donose knjige V. Pelagića i S. Sadikovića o čuvanju zdravlja i liječenju domaćim sredstvima, a ostali Drežnjaci obraćali su se vlasnicima tih knjiga da im u njima nađu ono što njih interesuje.
Fra Mijo Nikolić, prvi paroh drežnički, umro je 1875. godine, ali izgleda da su sveštenici koji su poslije njega službovali u ovoj župi, nastavili s praksom pomaganja narodu u bolesti. U Drežnici se sjećanje na fra Miju Nikolića nije sačuvalo, kao ni na njegove sljedbenike. Međutim, u župnoj kući su se uvek mogli dobiti bar neki osnovni lijekovi kao i savjet šta da se radi u bolesti ili kod povrede. Posljednji sveštenik koji je na tom polju intenzivnije dijelovao, i koji je ostao u sjećanju, jeste don Nikola Jurić. Umro je u Drežnici, kao paroh, u godinama pred Drugi svjetski rat. Baveći se pomaganjem narodu u bolesti, uredio je ćak bio i posebnu sobu u župnoj kući, gdje je primao bolesnike i držao neke medicinske knjige i najnužnije lijekove. Poslije njegove smrti i za vrijeme rata ova praksa je bila prekinuta i narod je bio prepušten sam sebi.
Poslije Oslobođenja, zdravstvena služba se tako organizuje da ekipe ljekara povremeno obilaze teren, a kasnije se uspostavlja stalni dan u mjesecu ili sedmici kada ljekar dolazi u jedno selo, određeno da se u njemu sakupe i ljudi iz okolnih sela kojima je potrebna ljekarska pomoć. Proširivanjem socijalnog osiguranja i na poljoprivredne proizvođače, stanovništvo Drežnice stiče naviku da pomoć u bolesti traži od stručnjaka. Međutim, kao i u drugim ispitivanim predjelima, i ovde je prisutna praksa da se savjet za liječenje traži uporedo i od nekog narodnog ljekara, obično onog poznatijeg na širem području (pored domaćih, lokalnog značaja), a tek zatim i od ljekara. Svoji lokalni narodni lekari, konsultuju se uglavnom kao prva pomoć, ali se kasnije ide drugima, poznatijim. Zbog toga u Drežnici njih i nema mnogo: troje nameštaju prelome i iščašenja, dvije žene »prave strunu«, a po poznavanju ljekovitih svojstava bilja, izdvaja se svega njih troje.

Na kraju, što se tiče terminologije u vezi s narodnim liječenjem, treba reći da je ujednačena kod svog stanovništva, bez obzira na različitu nacionalnu pripadnost. Čak i kod muslimanskog stanovništva, koje je u većini i koje je preko religije bilo pod uplivom orijentalnih uticaja više, sva terminologija je slovenska.

I Home I Bolesti I Povrede I Materia Medica I

Copyright © Drežnjak; jesen 2001. godine