POD OSMANLIJSKOM UPRAVOM

Sokolarstvo

Tradicija koja se očuvala u ovom području nije se mogla potvrditi starijim arhivskim materijalima, pogotovu zbog toga što nema u kontinuitetu saćuvanih izvora kao što su katastarski popisi ili drugi materijali. Ali neki kasniji arhivski materijali gotovo sa sigurnošću potvrđuju sačuvana predanja kada je to stanovništvo imalo poseban status i privilegije, odnosno da su bili sokolari i da su za carski dvor slali sokolove za lov. Iz jednog spora koji su stanovnici Drežnice vodili sa ostalim stanovništvom Mostara oko plaćanja taksita, poreza koji je plaćan u dvije rate u korist namjesnika, odnosno za njegovo redovno izdržavanje, i iz sudskih akata evidentno je postojanje carskog fermana o tome da je stanovništvo Drežnice bilo oslobođeno svih poreza, osim šerijatske desetine, pod uslovom da na carski dvor šalje sokolove kojih ima na liticama Drežnice. Na osnovu toga moglo bi se sa sigurnošću reći da je Drežnica imala privilegije i poseban status, možda već od samog početka osmanske vlasti. Donekle zbunjuje to što popisivači iz XV i XVI vijeka nisu uz Drežnicu stavljali bilješke o njihovim zaduženjima i privilegijama, što je inače bio običaj i obaveza popisivača, ne samo za selo nego i za svakog pojedinca. Ali,  prema priznanju mostarskog kadije, koji u ime posjednika i ostale raje šalje bosanskom divanu i namjesniku ilam u kojem se traži da se ne dozvoli da Drežničani ne plaćaju taksit, te da se njihov dio taksita tovari na drugo stanovništvo, jasno je da su Drežničani odbili da plate taksit na osnovu fermana i visoke carske naredbe. Interesantno je objašnjenje, koje je, između ostaloga, i potvrda ranijih privilegija stanovnika Drežnice. Naime, u izvještaju kadije stoji da je stanovništvo Drežnice bilo oslobođeno svih redovnih, vanrednih i teških poreza i ostalih nameta pod uslovom da na dvor šalju sokolove. Kaže se da na liticama Drežnice postoje gnijezda orlova i sokolova i da ta privilegija datira od samog osvojenja. Ali, Drežničani su zanemarili tu svoju dužnost i prestali slati sokolove na dvor, pa je zakupničarima sokolarskih prihoda od strane starješine sokolara davan državni novac u iznosu od 20 do 30 groša godišnje. Zato je, kad je na osnovu carske naredbe određen taksit, stanovništvo Drežnice plaćalo dio koji na njih spada isto kao i ostalo stanovništvo i nije se uopće tome protivilo. Ali kada je zakupnik sokolarskih prihoda bio neki Abdul-Mumin-baša, on je na Porti našao ferman koji oslobađa Drežnicu svih nameta bez posebne carske naredbe, pa je dao da se izda kopija toga fermana i ustupio ga stanovnicima Drežnice. Drežničani su odmah odbili da plaćaju taksit. Prema tome evidentno je postojanje fermana  o sokolarskoj službi stanovnika Drežnice. Kada je počela ta njihova služba i privilegija ne može se sa sigurnošću utvrditi. Međutim, može se utvrditi  kada su oni izgubili  te privilegije. To se desilo u prvim decenijama XVIII vijeka, kada je uveden taksit. Naime, taksit je postepeno ulazio u praksu i nema određenog datuma koji bi obilježavao početak taksita.
Da li su Drežničani bili izgubili raniji ferman, ili su bili zaboravili svoje ranije privilegije i svoju službu, teško je reći. Jedno je sigurno - postali su obična raja koja je plaćala desetinu i vjerovatno su spadali u has hercegovačkog sandžakbega.
Nakon što su dobili kopiju fermana o muafijetu i kada su odbili da plaćaju dio taksita koji na njih otpada, nastali su sporovi. Narod Mostara i posjednici tuže Drežničane bosanskom namjesniku i divanu i obrazlažu situaciju u vezi sa obavezom plaćanja taksita. Divan je odbio njihove razloge za neplaćanje taksita, jer je taksit ustanovljen carskom naredbom, pa, prema tome, ne može biti oslobođenja od toga. Ali oni su bili uporni i nisu plaćali taksit. Slijedila je i druga tužba i traženo je da se donese odluka da, kao i ranije, plaćaju dio taksita, jer prebacivanje njihovog dijela taksita na druge čini štetu narodu. Ne znamo krajnji epilog vođenja ovog spora, da li je došlo do tužbe Porti ili nije i da li je bosanski divan prihvatio navode fermana koji su oni imali u rukama, ili je na neki drugi način to pitanje riješeno, ali posve je sigurno da Drežničani više nisu plaćali taksit, o čemu svjedoče mnogi podaci u sidžilima mostarskog kadije u koje su knjiženi prihodi taksita. Posljednja godina u kojoj je upisan taksit na Drežnicu bila je 1763/4. Možda su plaćali i dvije tri godine kasnije, jer je spor vođen, najvjerovatnije, 1768. godine. U sidžilu mostarskog kadije iz 1771. godine vidi se da Drežničani ne plaćaju taksit-hazariju. Oni jedino plaćaju saferiju - sredstva za pomoć valiji u ratu. Niko nije bio oslobođen ovakve vrste poreza, pa, prema tome, ni Drežnica. Iz sidžila narednih godina također se vidi da ne plaćaju taksit, što znači da su dobili spor sa narodom i lokalnim vlastima i da su povratili stare privilegije. Možda bi na ovom mjestu trebalo istaći da je Drežnica, odnosno njeno stanovništvo, kada je svedeno na stepen raje prevedeno na desetinu, te da su prestali plaćati filuđiju. Inače, mnoga područja vlaha i vojnuka su, sve do 1852. godine, stalno plaćala samo filuriju i bila u mukatama. U nekim naseljima bilo je od početka osmanske uprave pomiješano vlaško i ratarsko stanovništvo. Ratarsko stanovništvo bilo je obično raspoređeno u timare i zeamete. Takva situacija je ostala i nakon degradiranja vlaha na stepen raje, pa su bivši vlasi bili u hasovima cara ili namjesnika, što je kasnije pretvoreno u mukate. Sa Drežnicom nije takav slučaj. Drežnica je postala ratarsko područje. Ovako mješovitih naselja i područja izgleda da je bilo najviše na području Hercegovine i Krajine, što je rezultat statusa stanovništva ovih područja od početka osmanske vlasti. Što se tiče Drežnice, u periodu kada je plaćala taksit i sve namete, kao i ostala raja, to je selo, pošto je područje Drežnice smatrano selom kada je prestalo da bude nahija plaćalo visoku sumu taksita.
Za posljednju godinu za koju mi znamo da je plaćala taksit Drežnica je platila u dvije rate 37000 akči, što je dosta velika suma. To potvrđuje da je Drežnica bila stalno dobro naseljena i da je njena ekonomska moć bila dosta jaka, jer je na osnovu toga određivana visina taksita. Prema tome, Drežnica je neko vrijeme imala poseban status u okviru osmanskog društveno-ekonomskog sistema i uživala je privilegij oslobođenja od plaćanja vanrednih i teških nameta, odnosno obavljala je posebnu službu. Zatim je, kada je zanemarila tu svoju službu, bila podvrgnuta svim rajinskim porezima, redovnim i vanrednim, da bi se ponovo borila za svoje stare privilegije i, izgleda, dobila ih na osnovu ranije stečenih prava. Ne znamo da li je ponovo bila obavezna na raniju službu sokolarstva. Stanovništvo Drežnice je vlaškog porijekla, ali je vrlo rano postalo sjedilačko tj. rajinsko, sa obavezom plaćanja desetine. Osim manjeg vremenskog perioda u XV vijeku Drežnica je stalno bila u, hasu sandžakbega, odnosno namjesnika, i ponovo je, kada je ukinut has namjesnika, vraćena u carski bas kao mukata (zakup) i data u malikanu. Takav njen položaj imao je odraza na shvatanje i ponašanje stanovništva kod kojeg se sačuvalo osjećanje posebnosti svoga položaja i oslobođenosti od plaćanja raznih poreza.

I Home I Uvod I Sokolarstvo I Popis i naselja I

Copyright © Drežnjak; jesen 2001. godine