POD OSMANLIJSKOM UPRAVOM

Popis stanovništva i stara naselja

Prema sadašnjem konfesionalnom i nacionalnom sastavu moglo bi se zaključiti da je stanovništvo Drežnice prešlo na islam u apsolutnoj većini i da je to bilo oko polovine XVI vijeka, kada je tekao intenzivan proces prelaza na islam i drugih područja i svih slojeva. Na žalost, mi nismo bili u mogućnosti da pratimo ovu bivšu nahiju i njen status, koji se očito nekoliko puta promijenio, kao ni njeno stanovništvo, zbog toga što je fond popisnih knjiga osmanske administracije za Hercegovinu, u odnosu na druga područja Bosne, dosta oskudan, odnosno vrlo je malo sačuvanih kompletnih popisa. I ono što je sačuvano uglavnom je nepotpuno. Moglo bi se reći da posjedujemo samo jedan kompletan popis cjelokupnog stanovništva, ratarskog i vlaškog, a to je popis iz 1477. godine. Tako, npr., raspolažemo samo sa jednim poimeničnim popisom stanovnika nahije Drežnice, koju su u početku sačinjavala samo tri naseljena mjesta; to je opet popis iz 1477. godine. Prvi put je Drežnica popisana 1468-9. godine u sumarnom popisu Bosne, u čijem je sastavu bio i dio pokorene Hercegovine, a koji smo naprijed naveli. Što se tiče detaljnog popisa Hercegovine, koji je završen 1477. godine, njegov sadržaj izgleda ovako: carski hasovi; hasovi sandžakbega; zeameti i timari; posade tvrđava i njihovi timari; neraspoređena zemljišta, odnosno pusta zemljišta, kao i ona koja su bila uzapćena za državnu blagajnu. U tom defteru (popisu) Drežnica je popisana na listu 6 i 7, odmah poslije rudnika kao carskih hasova.
Šta se desilo da je ova nahija prebačena u carski has, pouizdano ne znamo. Vjerovatno je razlog tome što su svi vlasi u tom defteru spadali u carski has, pa, prema tome, i Drežnica. Ali Drežnica je popisana odvojeno od ostalih vlaških skupina, vjerovatno zbog toga što je imala posebno zaduženje. Bez obzira na to, socijalno porijeklo ovog stanovništva je vlaško. Iako se to izričito ne govori u ovom popisu, pa i bez obzira na to što su popisani odvojeno od ostalih vlaha, oni su vlasi, što potvrđuju kasniji popisi u kojima se izričito o njima govori kao o vlasima. Porez stanovnicima Drežnice bio je paušalno određen kao filurija, ali uvećana za 50%, bez obaveze na druge poreze. I u popisu iz 1477. godine, kao i u onom iz 1468-9. godine Drežnica se spominje kao nahija, a sačinjavaju je tri naseljena mjesta.
U popisu iz 1477. godine Drežnica kao zasebno samostalno naselje ne postoji. To je oznaka za nahiju, raniju župu. Dokle je to trajalo, ne znamo. U XVIII i XIX vijeku se ne spominju ostala naselja, a Drežnica se vodi kao zasebno naselje: Očito je da se pod tim pojmom kriju sva bivša ili kasnije nastala naselja u Drežnici. Danas ima više zaselaka i sela koja se ne spominju u popisnim knjigama osmanske administracije kojima smo mi raspolagali. U popisu iz 1477. godine, Drežnica je ovako popisana: Nahija Drežnica. Sastoji se iz tri sela i plaća odsjekom filuriju. Oslobođena je i oproštena od harača, ispendže, poreza na stoku i svih drugih vanrednih nameta. Sasvim je sigurno da se u prvim decenijama XVI vijeka broj muslimana povećavao. Ali mislimo da je vrijeme oko polovine XVI vijeka bilo presudno i za Drežnicu, kao i iza druga područja. Kojoj su konfesiji pripadali u vrijeme osmanskog osvajanja ne može se utvrditi. Među stanovnicima Drežnice nema spomena o svećenim licima ili sinovima svećenika, kao što nema spomena o bilo kakvim sakralnim objektima. Na osnovu homonomije to se ne može zaključiti, jer je većina imena starog slavenskog porijekla koja su jedinstvena gotovo za sva područja Bosne, pa i drugih okolnih zemalja. Što se tiče današnjeg područja bivše župe i nahije Drežnice, tu se razvilo više naselja koja se, uglavnom, smatraju zaseocima, a ne samostalnim naseljima. Ti toponimi i zaseoci nisu zabilježeni u ranijim izvorima koje smo mi koristili. Međutim, treba naglasiti da danas na području bivše nahije Drežnice fungiraju dva naziva, i to Gornja i Donja Drežnica. U okviru ova dva lokaliteta smješteni su svi zaseoci koji su se povremeno razvijali, kao i stara naselja koja naši izvori donose. Naredni popis Hercegovine nastao je poslije 1521. godine, i to, mislimo, vrlo brzo poslije ove godine. Vjerovatno oko 1525. godine, iz kojeg vremena imamo dosta popisa iz drugih krajeva. I taj defter je sumarni. Njegov pojedinačni (opširni) defter dosada nije pristupačan, odnosno nije pronađen. Prema tome popisu Drežnica je još uvijek u statusu nahije. Ona će taj status izgubiti nešto kasnije, svakako prije 1585. godine, kada se Drežnica prvi put navodi kao samostalno naselje, ali ne više kao nahija.
U defteru se navode naselja:
Selo Striževo (u originalu Istriže), pripada Drežnici. Domova 90.
Selo Luka, pripada Drežnici. Domova 79.
Selo Vrh, pripada Drežnici. Domova 98.
U ovom popisu selo Knezluk je upisano kao Luka, ali mislimo da se ne radi o ovom nazivu nego o skraćivanju pisara kao što će to uraditi i sa ostalim naseljima. Tako je pisar naziv Vrhpolje kratio na Vrh, a posve je sigurno da nije došlo do promjene naziva sela.
Dugo vremena poslije ovog deftera ne nalazimo podatke o Drežnici. Tek u defteru iz 1585. godine u kojem je popisana raja Hercegovine, navodi se zaseban lokalitet Drežnica. Ali više nije nahija. U njemu se navodi Knezluk, drugi naziv Drežnica, u nahiji Mostar. Znači da je staro naselje Knezluk preuzelo novo ime, odnosno da je na tome naselju nastalo naselje Drežnica koju mi danas poznajemo. Na žalost, zbog karaktera deftera stanovništvo toga kraja nije popisano. Očito je da stanovništvo u Drežnici nije bilo rajinsko nego vlaško, ili nekog drugačijeg statusa sa posebnim obavezama. Nisu popisana ni ostala naselja u bivšoj nahiji Drežnici, vjerovatno iz istoga razloga kao u gornjem slučaju, tj. nisu bila rajinska. U Drežnici, za koju znamo da se tek u ovom defteru prvi put spominje kao naselje, a ne nahija, upisan je jedan zemin, ziratno zemljište koje je po površini očito bilo veće nego neka baština ili čift. Bilješka za ovo selo doslovno glasi ovako:
Selo Knezluk, drugi naziv Drežnica, timar je Duraka, sina Huremova, serbuljuka (zapovjednika čete) u tvrđavi Počitelj Zemin Ivana, sina Dobrinova, u posjedu Grgura i baština Grgura u posjedu Mustafe, te dio Marka, sina Radočeva u spomenutom selu pripada Mostaru. U novcu 400.
Znači da je sa tog zemljišta odsjekom plaćano 400 akči, što prevazilazi sumu koja je obično plaćana na baštine i čiftove. Nakon ovoga deftera mi ne raspolažemo nijednim drugim izvorom u kojem je područje Drežnice popisivano sve do 1852. godine. Šta se dešavalo u pogledu naselja i stanovništva u tom periodu, posve sigurno ne znamo, ali mislimo da smo u ranijim razmatranjima dali najvjerovatnije mogućnosti u pogledu ukupnog života ovog područja. Najočitija promjena u pogledu naselja jest da se naziv Drežnica, koji je obuhvatao sva ranija naselja, sada pojavljuje kao zasebno i samostalno naselje Drežnica, koja se dijeli na Gornju i Donju Drežnicu. Sve ostalo je rečeno ranije. Međutim, ono što je nedostajalo u ranijim popisima koje smo spomenuli u vezi sa Drežnicom, nalazimo u posljednjem popisu ovog područja iz 1852. godine. To je struktura proizvodnje koja je bila zastupljena na tom području. Zato smatramo izuzetno važnim ovaj popis koji baca svjetlo i na raniju proizvodnju i zanimanje stanovnika Drežnice. Iz toga popisa vidi se da su u Drežnici proizvodili: pšenicu, ječam, krompir, kukuruz, proso, crvenu boju (ruj) grožđe, luk arpadžik, crveni luk, sjeme luka, konoplju, grah, sijeno i bavili se pčelarstvom. Ukupan prihod od desetine u novcu 1852. godine iznosio je 7734 groša, odnosno u naturi su davali sljedeće količine:
pšenica               665 oka
grožđe              1030 oka
ječam                 570 oka
arpadžilk             759 oka
forupnik              895 oka
crveni luk            138 oka
kukuruz             9295 oka
sjeme liska             6 oka
proso                 980 oka
konoplja               20 oka
surha?                820 oka
grah                   323 oka
košnice               342 groša
kupus               2234 oka
sijeno               5450 oka
________________________
Ukupno u novcu 7734 groša.

S obzirom da je to relativno visoka suma i da je to desetina, znači da je Drežnica proizvodila prilično velike količine navedenih proizvoda, što nije teško izračunati. Iako u ovom popisu desetine nema popisa stanovnika, prema visini prihoda, da se zaključiti da je bila dobro naseljena, kao i u ranija vremena, i da je stanovništvo predstavljalo raju u klasičnom smislu te riječi.
 

I Home I Uvod I Sokolarstvo I Popis i naselja I

Copyright © Drežnjak; jesen 2001. godine