FRESK SANATI

Kireç suyunda eritilen madensel boyalarla taze sıva üstüne resim yapma yöntemi ve bu yöntemden yararlanılarak yapılan duvar resmi. Kökeni tarih öncesine kadar uzanan fresk sanatı (Söz gelimi Fransa'daki Lascaux mağarası) çağlar boyunca geniş ve çıplak duvarlar ile kemerlerin yüzeyini süslemede kullanılmıştır.

Mısırlılar (Medinet Abu mezar tapınağının freskleri) gibi Giritliler de (Knossos freskleri) fresk tekniğini biliyorlardı. Suyla karıştırılmış silikatlı boyanın kum ve kireç karışımı bir duvar sıvası üstüne sürülmesine dayanan bu teknikle, kuruma sırasında oluşan kimyasal tepkime sonucu, üstü saydam bir kabukla örtülü taş gibi sert bir madde elde edilebiliyordu. Eski Yunan'dan kalma mezar resimlerine pek rastlanmaz, ama Pompei'deki İ.S. ilk yıllara ait resimler, bu tür için iyi birer örnek oluşturur. Fresk aynı zamanda özellikle katakomplarda (Dolmitilla, II. yy. ve Priscilla, III.yy.) ilk hristiyan sanatının tekniğini de oluşturdu. Bütün Bizans İmparatorluğu döneminde mozaiğin yanı sıra fresk de kullanıldı, XIV. yy'da Sırp ve Makedonya kiliselerinde, daha sonra Osmanlı yönetimi altındaki Girit'te ve Aynoroz dağında büyük ölçüde gelişti. Ayrıca Hindistan (Ellora, Ajanta) budha tapınaklarında bulunan ve bu tarihten önce gerçekleştirilmiş olan freskleri de saymak gerekir (İ.S. V.-VIII. yy'lar).

ÜÇ TEKNİK

İtalyanca Fresco (taze) sözcüğü özellikle İtalya'da oldukça başarılı bir biçimde uygulanmış olan, kireçle yeni sıvanmış bir duvar üstüne resim yapmaya dayalı bir tekniği belirtir. Zamanla bu terim, Ortaçağ sonlarından Rönesans'a kadar İtalyanlar'ın son derece ustalıkla uyguladıkları "gerçek" fresk tekniği dışında duvar resmini belirtmeye başladı (Batı Avrupa'da görülen freskler, özellikle Roma çağından kalmadır).

Yaygın olarak üç teknikten yararlanılmıştır:

1-A Fresco tekniği: Resim, yedi saatte kuruyan yeni sürülmüş bir sıva üstüne yapılır

2-Çok katlı sıva tekniği (ya da Yunan freski): kat kat sıva üstüne uygulanan bu teknikte, kola ile karıştırılan boya, duvara sürülür daha sonra oluşan mat tabaka üstüne bu kez aynı renk balmumuyla karıştırılarak yeniden sürülür ve parlak bir üst tabaka elde edilir (söz konusu teknik Bizans sanatından esinlenerek oluşturulmuştur)

3-Açık fon üstüne uygulanan teknik: Eski-Mısır'da ve Özellikle de Fransa'da Roman resminde çok kullanılan bu yöntemde, duvara bir kat harç, bir kat sıva sürülür; bunun üstüne ressam, kırmızı boyayla kişilerin ana hatlarını çizer; daha sonra kireç kaynağından inceltilmiş boyaları kullanır. İki kat harçtan, Üstteki intonaco olarak adlandırılır ve hafif pürüzlü ince bir tabakadan oluşan alttakineyse arriccio denilir.

1250-1450 yılları arasında, ressamlar insan resimlerini bu kaba harç tabakasının üstüne çiziyorlardı. Bir freskin yapımında günlük çalışma bölümleri yukarıdan aşağıya doğru birbirini izlerdi. Bu tür sıralanma hem boyanın akmasını önlüyor, hem de çalışma ilerledikçe fresk ustalarının üstünde çalıştıkları sehpanın alçaltılmasına olanak veriyordu.

XIII.-XVI. yy'lar arasında fresk alanında en başarılı yapıtlar özellikle İtalya'da Cimabue'den Michelangelo'ya kadar, büyük fresk ustaları tarafından geliştirildi.

XIV. ve XV. yy'larda mihrap arkalıkları ve panolardaki parlaklığa yumurta kullanılan bir ıslatma (detramp) tekniği (tempera) sayesinde, freskle süslü duvarlarda da rastlanıyordu; bu da yağlı boyada yeni resim etkileri arayışına duyulan eğilimi hızlandırdı: Michelangelo, Leonardo da Vinci.

ORTAÇAĞ'DAN RÖNESANS'A

Fresk alanındaki ilk usta, kompozisyonlarını tanrısal bir anlayışla canlandıran Giotto'dur. Assisi çevrimini yaparken, çiçekler, kuşlar ve güneşle konuşabilen aziz Francesco'nun yaşamını güzel sahnelerle vermeyi başaran Giotto'nun yapıtları, süsleme panoları beğenisini uyandırarak birçok sanatçıya örnek olmuştur: Cimabue'nin arkadaşı Gaddo Gaddi; Santa Croce kilisesinin yemekhanesindeki Cena 'yı (Son Akşam Yemeği) gerçekleştiren oğlu Taddeo Gaddi. Simone Martini, Ambrugio Lorenzetti, Orcagna, Masaccio gibi fresk ustaları cennet ve cehennem, vb. konuları işlediler.

Giotto, ilgi merkezini yandaki bir figüre kaydırarak Ortaçağ'a özgü bakışımlılığı bozmaya çalışırken, Masaccio'da insan figürleri oluşturduğunda arka plana yer vermedi. O zamana kadar çizgi renge egemendi. Masaccio insana uzamda yer vermişti.

Fresk sanatı, Rönesans'tan sonra barok döneminde, XVIII. yy'da da Tiepolo gibi usta ressamlarla varlığını sürdürdü ama, daha sonra giderek eski önemini yitirdi.