Biografía
resumo de Domingo Fontán
Autor: Joaquín
Sánchez Sánchez
COLECCION CASTO SAMPEDRO. XENTILEZA DO MUSEO DE PONTEVEDRA
Don Domingo Fontán e Rodríguez naceu
na parroquia de Santa María de Portas, lugar de Portadeconde,
o 17 de abril de 1788, e bautizouno D. Xosé Antonio Lorenzo
e Alfonsín. Fillo de Don Rosendo Fontán y Dna. Sebastiana
Rodríguez; neto paterno de Don Domingo Fontán y Dna.
Andrea Oliveira; materno, de Don Alberte Rodríguez e de Dna.
Sebastiana Blanco, todos da parroquia de Portas, Xulgado de Caldas,
provincia de Pontevedra.
Faleceu o 24 de outubro de 1866, ás nove e media da mañá,
na vila de Cuntis. Ós 18 anos, 7 meses e seis días,
o seu cadáver foi trasladado a Santiago e sepultado no cemiterio
xeral daquel pobo no nicho nº 306, e deste por acordo do Excmo.
Concello e a súa presencia, en 21 de abril de 1914, pasou á
sepultura nº 51, onde descansan aqueles restos benditos.
Ós 12 anos comezara os estudios de Filosofía na Universidade
Compostelán, cursando máis tarde con gran aproveitamento
as facultades de Teoloxía, Leis e Canons, doutorándose
nas dúas primeiras. Aplicábase á súa vez
ó estudio das linguas Francesa e Inglesa, merecendo ser nomeado
catedrático de ambas na Escola Militar, que por aquela época
creábase en Santiago.
Pronto definiuse a súa vocación as Ciencias Exactas,
obxecto dos seus afáns, sendo o mellor alumno do sabio profesor
Don Xosé Rodríguez, das que as leccións de Matemáticas,
que entonces chamaban Sublimes, oíu Fontán por dous
anos.
Despois de ter desempeñado varias cátedras na Universidade,
e que pertencía ó seu Claustro desde 1811, obtivo por
oposición a de Matemáticas Elementais, que ocupou ata
1819, pasando logo á de Matemáticas Sublimes.
En 1834 foi nomeado catedrático de Xeometría, Mecánica
e Delineación, aplicacións ás Artes, con destino
á Escola especial da Sociedade Económica de Santiago.
Ó seguinte ano, polas súas excelentes dotes e sabedoría,
nomeóuselle para o honroso cargo de Director do Observatorio
Astronómico de Madrid, logo do impulso que a esta ciencia dera
Leverrier en Francia e o P. Sechi en Italia. Dedicouse ó mesmo
tempo ó cultivo da Topografía, Cosmografía, Xeodesia
e Astronomía, merecendo que a Academia Española da Historia
lle contara entre os seus ilustres membros, o mesmo que a Xeográfica
Francesa e outras do estranxeiro.
Concibiu Fontán a xigantesca idea de ser útil á
súa patria. A empresa era difícil, pero a súa
vontade soubo realizala, levantando o plano Xeodésico de Galicia;
establecendo vértices, medindo ángulos e alturas; determinou
a situación exacta de lugares, ríos, vales, montañas,
legándonos con 17 anos de traballos o mapa da nosa rexión,
á que chama el modestamente "Carta
Xeométrica", monumento que o eleva a colosal altura,
tanto polo atraso en que se achaban naquela época os coñecementos
científicos no noso país, canto polas escasas vías
de comunicación e falta de medios materiais e económicos
con que contaba, e que valoran o mérito da súa obra.
Logo deste ímprobo traballo, do que o resultado foi dar a Galicia
aquela Carta que tanto necesitaba, Fontán sufriu toda clase
de desdéns y contrariedades, patrimonio de todos os homes de
altura; de eso se queixa cando escribe: "...el honor y amor
a la Patria me guió en mi empresa, tanto más cuanto
que sólo una pequeña honra se me ha dado, provecho material
ninguno, después de los muchos años que empleé
y los muchos gastos que hice para el logro del objeto que me propuse".
Sendo doloroso facer constar que nin el como confesa nin a súa
familia, recibisen gratificación algunha do Estado, gardando
este non obstante, as pedras litográficas en que foron gravados
os seus mapas, polos cales un entusiasta das súas glorias lle
ofrecía unha respectable suma. Baixou á tumba, como
dixo Barcia Caballero, sen recoller do seu traballo o merecido froito.
Actuou intensamente na vida pública, buscándoselle en
1818 para coadxuvar á formación da Estatística
de Galicia, necesaria para implantar o novo sistema de contribución
directa. Foi Secretario da Deputación Provincial de Galicia,
e máis tarde da de A Coruña.
Era desprendido e de carácter firme e independente. Demóstrao
a proclama que en 1839 dirixiu ós que se honraron téndolle
como Deputado por Galicia, en tres lexislaturas, pois representou
a Lugo, Pontevedra, Ourense e A Coruña. Dicíalles: "...
lejos de soñar con cargos públicos, y aspirando sólo
a ser útil a mi Galicia, consagré a este objetivo mis
ahorros, mi salud, mis tareas científicas, por más de
cuatro lustros, logrando resultados que la posteridad sabrá
apreciar, y ahora me encuentro honrado por mis paisanos con su representación
en Cortes. Creo haber merecido a los hombres de todos los colores
la reputación de un Gallego honrado, siendo el mío servir
bien a mi patria".
"El puesto de Diputado es muy elevado, de responsabilidad
inmensa, y sólo debido a la virtud y el mérito. ¿Queréis
leer el reverso de la medalla? Es el cargo en donde nadie puede ocultar
su pequeñez y miseria. Ser Diputado es, conservar uno su empleo,
ascender en su carrera, medrar y especular en beneficio propio; es
dar empleos a parientes, deudos y amigos, es en una palabra abusar
de vuestra confianza. Yo puedo deciros en voz alta y con la frente
erguida que no he medrado ni pedido empleos; ni visto librea, no decoran
mi pecho cruces ni distinciones debidas al poder, que debiera ser
el Símbolo de la virtud y mérito; no por eso mi posición
es más humilde, y en más estimo mi asiento en Academias
literarias del Reino y extranjeras. Director era del Observatorio
Astronómico de Madrid y lo mismo soy.
En el puesto que me concedisteis en el Congreso, no reposé
de continuo, me levanté usando de la palabra para llenar mi
deber. No descuidé, ni descuido, vuestros intereses. No callé
para que el inmoral ocupase el puesto del hombre honrado, y no pocas
veces clamé en desierto. Nadie me ha llevado la delantera en
el desinterés, celo y lealtad con que he procurado corresponder
a vuestros deseos y a los míos por la felicidad de nuestra
Patria y el bienestar de Galicia".
Neste mensaxe electoral palpitan os altísimos sentimentos,
as delicadas virtudes de Fontán que non só destacou
como astro de primeira magnitude nas ciencias, senón que brillou
pola súa honradez no mesmo campo da Política, dando
leccións éticas a nosos Deputados, que verán
sempre naquel un modelo a quen imitar, interesándose máis
no ben e prosperidade da Patria e de Galicia.
¡Loor e gloria eterna a Don Domingo Fontán, digno do
maior recordo entre os galegos ilustres que inmortalizaron a Rexión!
