OS VINTE PRIMEIROS ANOS DA VIDA
DE DOMINGO FONTÁN
Coida ser o 17 de Abril de 1788 a data
do nacemento en Portadeconde (Santa
Mª de Portas) de D. Domingo Fontán Rodríguez.
Non se conserva a partida orixinal do bautizo deste imperecedoiro
fillo de Galicia, dado que desde antes á invasión desta
bisbarra polos franceses en maio de 1809, no asalto á Casa
Rectoral queimaron parte dos libros, entre eles o de Bautizados.
O Museo de Pontevedra, tan unido a labor de Fontán, garda dous
importantes documentos, un na Colección Casto Sampedro, e outro
que ven sendo un montón de papeis procedente do Arquivo Parroquial
de Portas. Nos mesmos ollamos os datos do bautizo, de quen andando
o tempo sería por antonomasia o Cartógrafo de Galicia.
Se os documentos coinciden na data da
nacemento, non son moi precisos á hora de asegurar o día
en que foi bautizado. No primeiro, o da Colección Castro Sampedro,
firmado polo cura-párroco Don Bernardo del Río y Lema
o 6 do Nadal de 1812, sinala o seguinte:
"...aberiguando las partidas de bautizados en esta parroquia
por haver ardido los que havían quando los franceses quemaron
esta rectoral, y otras casas de ella del motivo de la guerra con España,
y tomando noticias de personas fidedignas, hallé que Don Domingo
Fontán nació y fue bautizado en diecisiete de abril
de 1788..."
E dicir, que se tomamos por guieiro este documento, Fontán
foi bautizado o mesmo día do seu nacemento.
No outro documento exponse:
"En la freguesía de Santa Mª de Portas a 19 días
del mes de abril de 1788, yo Don Joseph Antonio Lorenzo y Alfonsín,
Teniente cura de esta freguesía de Portas, bauticé solemnemente
a un niño que nació el día 17, al cual puse por
nombre Domingo…"
O máis probable, é que Fontán fose bautizado
na data do día 19 (lembrémonos das fortísimas
choivas caídas precisamente o día 17), a non ser que
o seu nacemento denotase gravidade. Nada deso se sinala en ámbalas
partidas, por elo é propio inclinarse para o nacemento de Fontán
o 17 de abril de 1788, sendo o Bautizo dous días despois.
Consta polos citados documentos, de que era fillo de Don Rosendo Fontán
e de Dna. Sebastiana Rodríguez, os dous da freguesía
de Santa Mª de Portas, e do lugar de Porta de Conde. Os avós
veñen mellor descritos na primeira das partidas:
"... nieto por parte de padre de Domingo Fontán y Dª
Andrea Oliveira, y por madre de Don Alverto Rodríguez y Dª
Sebastíana Blanco."
Tamén aquí faise constar, de que o seu padriño
foi Eduardo Piñeiro, así mesmo veciño de Portadeconde.
"Fué su padrino solo...", asegúrase
no documento. Por contra, no outro comunicado dise: "fueron
sus padrinos Eduardo Piñeiro y Andrea Oliveira, abuelos del
bautizado".
Dende logo non é certo na súa totalidade esta afirmación.
Andrea Oliveira é avoa de Domingo, pero non Eduardo Piñeiro,
a quen no documento anterior faise padriño en solitario de
Fontán. A perda dos libros de Bautizados déixanos para
sempre coa dúbida de saber se certamente foron estes dous persoeiros
os padriños do Cartógrafo de Portas.
Os primeiros anos da nenez de Fontán deberon transcorrer en
Portadeconde á beira da súa familia.
Fontán neno, alleo a todos os
acontecementos que na súa época estábanse a realizar,
e que marcarían profundamente o seu destino, non sería
distinto nos seus xogos ós demais rapaces que con el compartiron
esa etapa da súa vida. O que por suposto nunca imaxinarían
o Sr. Rosendo e a Sra. Bastíana era que aquel raparigo que
xa descolgaba pola súa aberta imaxinación, sería
andando o tempo o artífice de levar á Cartografía
a faciana, o rostro de Galicia, un país deixado, abandonado
ós seus propios recursos polo Centralismo, tanto daquela coma
hoxe en día.
Hai unha tradición que asegura
que Fontán aprendeu as primeiras letras baixo un con que está
preto da súa casa. Coido que non deixa de ser unha fermosa
lenda, dado que o mesmo Fontán aclara este punto cando fala
da súa primeira aprendizaxe. Do que non hai dúbida é
de que o nomeado con fose refuxio dos xogos dos rapaces daquel tempo,
como de épocas máis recentes. O que si é certo,
é que o devandito penedo garda un profundo respecto para todos
os veciños de Portas, ó relacionalo coas primeiras etapas
da vida de Domingo Fontán.
No ano en que nacía Fontán,
remataban a vida e mandato do Rei Carlos III. Este monarca nun dos
seus derradeiros acordos dou unha instrucción ós Correxidores,
no apartado XXVIII, prégase de que vixiasen ós escolantes
das primeiras letras encol do cumprimento do seu deber.
Hai que ter en conta o soldo de miseria que por aquel entón
tiñan os que se dedican a ensinanza. A labor didáctica
era materia refutada, pois as mesmas familias, maiormente a nivel
campesiño ou de beiramar, preferían considerar ós
seus fillos mans baratas para o traballo, que darlles un pouco de
ilustración. Estudiar era perder o tempo, pois para dedicarse
a traballar nas leiras ou saír de pesca, os libros non eran
precisos. Filosofía que hoxe en día pode semellar terceiromundista,
pero que entón, e ata non fai moitos anos, na sociedade campesiña
e mariñeira era usual.
Os vinte primeiros anos da vida de Fontán (1788-1808) foron
precisamente os do reinado de Carlos IV, etapa histórica moi
desgraciada para España. O herdeiro de Carlos III non soubo
manter o prestixio político do seu pai. As partidas de caza
e os bailes privaban naquela dexenerada Corte de Madrid, deixando
o Goberno da Nación nas mans do ambicioso Manuel Godoy.
Contrario o monarca á nacente República Francesa, declaroulle
a guerra, mais derrotado tivo que firmar a Paz de Basilea. Entrou
nunha desgraciada xuntanza con Francia en contra de Inglaterra, o
que supuxo que perdesemos o mellor da nosa flota na desastrosa xornada
de Trafalgar. En 1807 firmou con Napoleón un tratado para o
reparto de Portugal. A conspiración do seu fillo Fernando,
e o chamado Motín de Aranjuez, fixérono abdicar en favor
do devandito herdeiro, solicitando por elo axuda ó Gran Corso.
Este veu abertas as portas do Trono de España, e despois dunhas
vergoñosas escenas na Baiona de Francia, o todopoderoso emperador
francés, obrigou a Fernando a renunciar á Coroa, e a
Carlos IV a cederlla a el.
Este foi o exemplo político que dou España durante os
vinte primeiros anos de vida de Domingo Fontán, e que desencadeou
na chamada Guerra da Independencia, o que así mesmo supuxo
a perda do noso prestixio internacional, dando así mesmo sobrados
motivos Para que as posesións do noso país na mal nomeada
América, desen o seu berro independentista.
..................................................
"Yo aprendí a leer y escribir con un malísimo maestro,
a quien yo luego enseñé a contar..." (Sesión
das Cortes 21.6.1838)
Así lembraba Fontán os comezos da súa aprendizaxe.
O de malísimo mestre xa o di todo. Pouco máis que ler
e escribir sabían os escolantes de entón, polo menos
os das zoas rurais. Con Domingo tíñaa clara, pois xa
o rapaz tiña outros azos que o bo mestre que impartía
crases en Baliñas non podía dirixir.
| |
 |
|
 |
|
Comentan algúns estudiosos da
vida de Fontán, que xa desde neno dedicouse a estudiar a lingua
francesa, á beira de certos fuxidos do país veciño
motivado á Revolución de 1789, e que buscaron asilo
en España. En Noia había algúns deles, en especial
cregos e relixiosos, e cos mesmos aprendeu a fala de Moliére.
Denantes de todo isto, xa Fontán aprendera o latín no
lugar de Bue (parroquia de Barro). Ademais das clases que recibiu
dos refuxiados galos, hai que ter en conta a forte e decisiva influencia
do seu tío materno Don Sebastián Rodríguez Blanco,
cura-párroco que foi de Noia desde o 4 de abril de 1800 ata
o 15 de marzo de 1843. Anos máis tarde, na súa brillante
traxectoria política, Fontán recoñecía
con fondo agradecemento o apoio prestado por este familiar.
Pola tempada do verán ía a familia Fontán - Rodríguez
de Portas a convivir en Noia con Don Sebastián, tempo que aproveitaban
tío e sobriño un para ensinar e outro para aprender,
pois as especiais calidades do pequeno Mingos non pasaban desapercibidas
polo tío Bastián.
"Este chaval se segue por este camiño chegará
moi lonxe. ¡Non hai máis que ollar a súa disposición
para o estudio!"
De seguro que estas verbas as pronunciaría máis dunha
vez Don Sebastián ós pais de Domingo, a quen non só
se lle deu por aprender o latín e o francés, senón
que tamén se aplicou polo idioma de Shekespeare, e mal sabería
Fontán o útil que lle ían a ser anos máis
tarde, cando os desgraciados acontecementos de España desembocaron
na chamada Guerra da Independencia. As linguas francesa e británica,
foron de vital importancia naqueles tráxicos anos de 1808 a
1814.
Don Sebastián Rodríguez Blanco deixaría por herdeiros
universais a Domingo Fontán e ó seu irmán Andrés,
Doutor este en Leis, e veciño entón en Lousame (Nola),
ó tempo que Domingo o era de Santiago.
Algunhas noticias encol de Fontán atópanse no Arquivo
da Universidade de Compostela. Fíxose Bacharel en Filosofía
o 21 de Maio de 1802, pasando polos dous cursos que o Plan vixente
de 1772 esixía para ter este título. De 1802 a 1803
estudiou 3º de Filosofía, ou sexa Física, co Doutor
Manuel Gallego Moreira, natural de Pontedeume, quen certificou que
Domingo Fontán asistiu á súa cátedra dende
San Lucas de 1802 (as clases principiaban o 18 de Outono) ata San
Xoán de 1803.
Aprobados estes tres cursos, Fontán matriculouse en Teoloxía,
e de 1803 a 1804, co benedictino Frei Teodosio Mosquera, natural de
Chaioso (Maceda-Ourense) e Abade de San Martín Pinario estudiou
a polémica materia dos "Lugares Teolóxicos".
De 1804 a 1808 Fontán estudiou as tres partes da Suma de Santo
Tomás co dominico Frei Manoel Alvariño, Vicario provincial
da súa Orde.
De 1807 a 1808 Fontán estudia ademais Lingua Hebrea co mestre
asturiano Frei Filipe González Abarca, Comendador dos Mercedarios
de Conxo, Doutor en Teoloxía, mestre nas linguas Hebrea e Grega,
e que chegou a ser Bispo de Ibiza en 1816 e de Santander en 1819.
Máis Fontán non remataría o Curso con el, senón
co santiagués Filipe Rey Porto, discípulo de González
Abarca.
De 1804 a 1808 asistiu Fontán á Academia de Teoloxía
establecida en Santiago, como outras Facultades pola Real Providencia
de 1751, e tales sesións facíanse dúas veces
á semana, presididas por un Graduado Maior.
De 1804 a 1806 foi Gregorio Blanco, natural de Redondela. De 1806
a 1807 Antonio Xavier Álvarez, máis tarde Catedrático
de Teoloxía, que finou en 1845. De 1807 a 18080 agostiño
santiagués Frei Pascual Fernández, que tamén
chegou a ser Catedrático nesta Facultade.
Fontán estudiou dende 1808 a 1809 Sagradas Escrituras co nomeado
Dr. Alvariño, entón substituído polo Cóengo
Lectoral de Escritura Don Andrés Rivera, que era o titular
a Cátedra. O 9 de xaneiro de 1809 os franceses ocupan Santiago,
e neste Curso non se restableceu a normalidade, a pesar dos esforzos
do inimigo, e da fuxida que fixeron de Santiago o 23 de marzo. Por
elo Fontán tivo que examinarse o 14 de Novembro deste Curso
ante os Catedráticos de Teoloxía, o nomeado Fr. Alvariño,
e o agostiño Frei Xacobo Blanco.
(Datos extraídos do Museo de Pontevedra, e
das diversas publicacións que nesta Entidade existen).
(Revista nº 1)
